বিজ্ঞান, প্ৰযুক্তিবিদ্যা, অভিযান্ত্ৰিক আৰু গণিত শিক্ষাক একেলগে Science, Technology, Engineering and Mathematics চমুকৈ STEM শিক্ষা বুলি কোৱা হয়। STEM শিক্ষাৰ এই শাখাবোৰক কেন্দ্ৰ কৰি গঢ়ি উঠা পাঠ্যক্ৰমে বিশ্বব্যাপী সমস্যাবোৰৰ সমাধানৰ বাবে জনপ্ৰিয়তা বৃদ্ধি কৰিছে। এই শিক্ষণ পদ্ধতি কেৱল তাত্ত্বিক বিষয়ৰ অধ্যয়নত সীমাবদ্ধ নহয়। দৰাচলতে, ই শিশু এটাৰ বাস্তৱ-পৃথিৱীৰ প্ৰেক্ষাপটত কৌশলৰ প্ৰয়োগৰ বিষয়ে এই বিষয়বোৰৰ অধীনত শিকোৱা হয়। STEM শিক্ষাৰ উপাদানবোৰ হৈছে সমস্যা সমাধান, জীৱন দক্ষতা, প্ৰযুক্তি, আৰু গভীৰ শিক্ষা। ই তেওঁলোকক এক বিশ্বব্যাপী সজাগতা বিকশিত কৰাত সহায় কৰে যিটো আজিৰ আন্তঃসংযোগযুক্ত পৃথিৱীত অপৰিহাৰ্য্। STEM শিক্ষাই কেৰিয়াৰ গঢ়াৰ বিভিন্ন সুযোগ প্ৰদান কৰে। STEM দক্ষতাৰ সৈতে, শিক্ষাৰ্থীসকলে প্ৰযুক্তি, অভিযান্ত্ৰিক আৰু স্বাস্থ্যসেৱাকে ধৰি বিভিন্ন উদ্যোগত চাকৰিৰ সন্ধান পাব পাৰে। বৰ্তমানৰ বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ যিদৰে বিকাশ হৈছে ২০৩০ চনলৈ ৮৫% ৰো অধিক চাকৰি STEM শিক্ষাৰ সৈতে জড়িত যুৱ প্ৰজন্মই বিশেষভাবে নিজকে আত্মনিয়োগ কৰিব পাৰিব। গতিকে আমাৰ উঠি অহা প্ৰজন্মক অত্যন্ত সক্ষম আৰু আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ STEM ৱৰ্কফৰ্চৰ বাবে প্ৰস্তুত হোৱাত সহায় কৰিবলৈ সকলো STEM শিক্ষাৰ প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰৰ প্ৰয়োজন। আমাৰ শিক্ষাৰ্থীসকলে সৃষ্টিশীল চিন্তাধাৰা বিকশিত কৰি STEM বিষয়ত আগ্ৰহ বিকশিত কৰিব পাৰি যদিহে আমি তেওঁলোকক STEM বিষয়বোৰৰ শিক্ষাৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত কৰিব পৰা যায়। 

ভাৰতবৰ্ষ তথা অসমত STEM শিক্ষাৰ প্ৰত্যাহ্বানসমূহঃ

আন্তঃগাঁথনিৰ অভাৱঃ ভাৰতবৰ্ষই সন্মুখীন হোৱা আন এটা প্ৰত্যাহ্বান হ’ল আন্তঃগাঁথনিৰ অভাৱ। উচ্চ মানদণ্ডৰ STEM শিক্ষাৰ বাবে এক সমৰ্পিত স্থান, সুবিধা, প্ৰশিক্ষিত শিক্ষক, আৰু এক পাঠ্যক্ৰমৰ প্ৰয়োজন যি উপযুক্ত পদ্ধতি অনুসৰি STEM শিক্ষণ একত্ৰিত কৰে। ভাৰত চৰকাৰে এই প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ কিছুমান দূৰদৰ্শী পদক্ষেপ লৈছে যদিও এই ক্ষেত্ৰত আমাৰ অসমত আকাংক্ষিত পৰিৱৰ্তন কৰিবলৈ এতিয়াও বহুতো কাম কৰিব লগা আছে। 

প্ৰযুক্তিৰ একত্ৰীকৰণঃ শিকাৰ বাবে নতুন সম্পদ আৰু প্ৰযুক্তিৰ উপযুক্ত ব্যৱহাৰৰ বাবে ভাল আন্তঃগাঁথনি আৰু প্ৰশিক্ষিত শিক্ষকৰ প্ৰয়োজন। ভাৰতৰ বহুত ঠাইত এতিয়াও উন্নত ৰূপত উন্নত প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ প্ৰয়োগ কৰিব লাগিব। আমাৰ যুৱ প্ৰজন্মৰ ভৱিষ্যতত STEM শিক্ষাৰ কিয় গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছে আৰু আমি কেনেদৰে ইয়াৰ অংশীদাৰ হিচাপে তেওঁলোকক এই বিষয়ে প্ৰয়োজনীয় তৎপৰতা গঢ়ি তোলাত সহায় কৰিব লাগিব। 

লিংগ বৈষম্যঃ ভাৰতত সৰ্বমুঠ ২.৮৬ কোটি শিক্ষাৰ্থীয়ে উচ্চতৰ মাধ্যমিক পৰ্যায়ত (২০২১-২২) নামভৰ্তি কৰিছিল। অৱশ্যে, এক জৰীপ অনুসৰি, মাত্ৰ ৫৭% ছোৱালীয়ে STEM ক্ষেত্ৰত কেৰিয়াৰ গঢ়িব বিচাৰিছিল। একেটা জৰীপত ল’ৰাসকলৰ বাবে এই শতাংশ বহুত বেছি আছিল। তেওঁলোকৰ প্ৰায় ৮৫% STEM ক্ষেত্ৰত আগ্ৰহী আছিল। ই এক বৃহৎ লিংগ বৈষম্য, আৰু দক্ষ কৰ্মশক্তিৰ ব্যৱধান পূৰণ কৰাত এক ডাঙৰ বাধা সূচায়। অপ্ৰিয় হলেও সত্য কথা যে আমাৰ সমাজত ছোৱালীসকলৰ গতানুগতিক শিক্ষা সমাপ্ত কৰাৰ পিছতেই বিয়া দিবলৈ উপযুক্ত পাত্ৰ বিচাৰি থকা হয়। ইয়াৰ বাবে বহু ক্ষেত্ৰত মহিলাসকলে এতিয়াও বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ অগ্ৰগতিৰ সম অংশীদাৰ হব পৰা নাই। কিন্তু বৈজ্ঞানিক প্ৰগতি আৰু সমাজৰ বৃহত্তৰ স্বাৰ্থত বিজ্ঞানত লিংগ সমতা এক গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়। 

আমি কেনেকৈ শিক্ষাৰ্থীসকলক STEM শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত তৎপৰতা গঢ়ি তুলিব পাৰোঁ? সমসাময়িক শিক্ষা প্ৰণালী শ্ৰেণীকোঠা, আৱণ্টন আৰু মূল্যাঙ্কনৰ বাহিৰত। অনলাইন আৰু ডিজিটেল সম্পদৰ জৰিয়তে পৃথিৱীখন ইতিমধ্যে চক-এণ্ড টক পদ্ধতিতকৈ বহুত আগবাঢ়ি গৈছে। শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে শিকাটো আমোদজনক আৰু আকৰ্ষণীয় কৰাটোও অত্যাৱশ্যকীয়। আমাৰ চৰকাৰে STEM শিক্ষাক সমৰ্থন কৰিবলৈ কিছুমান মহান পদক্ষেপ লৈছে। এইবোৰৰ বিষয়ে আমি জনসাধাৰণৰ মাজত সজাগতা বৃদ্ধি কৰিব লাগিব। 

STEM শিক্ষা শক্তিশালী কৰাৰ বাবে ভাৰত চৰকাৰৰ পদক্ষেপঃ

ৰাষ্ট্ৰীয় বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি যোগাযোগ পৰিষদ (NCSTC)ক বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ বিষয়ে জনসাধাৰণৰ সৈতে যোগাযোগ কৰা, বৈজ্ঞানিক আৰু প্ৰযুক্তিগত মনোভাৱ উদ্দীপিত কৰা আৰু সমগ্ৰ দেশতে এনে প্ৰচেষ্টাৰ সমন্বয় আৰু আয়োজন কৰাৰ নিৰ্দেশ দিয়া হৈছে। NCSTC-ৰ কাৰ্যসূচীবোৰৰ লক্ষ্য হৈছে সমাজত অৱগত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ক্ষমতা নিৰ্মাণ কৰা আৰু বৈজ্ঞানিক চিন্তাধাৰাক প্ৰচাৰ কৰা। NCSTC-য়ে প্ৰচাৰ কাৰ্যকলাপ, বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিযোগাযোগৰ প্ৰশিক্ষণ, ছফ্টৱেৰৰ বিকাশ, উৎপাদন আৰু প্ৰসাৰ, ইনচেণ্টিভ কাৰ্যসূচী, গৱেষণা, আন্তৰ্জাতিক সহযোগিতা, শিক্ষাৰ্থী আৰু শিক্ষকসকলক অনুপ্ৰাণিত কৰা, পৰিৱেশ সজাগতা আদি কাৰ্যসূচীৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি আছে। NCSTC-য়ে প্ৰতি বছৰে ৰাষ্ট্ৰীয় শিশু বিজ্ঞান কংগ্ৰেছ (NCSC) আয়োজন কৰে। বিজ্ঞানৰ পদ্ধতি জনপ্ৰিয় কৰাৰ বাবে জিলা কংগ্ৰেছ, ৰাজ্যিক কংগ্ৰেছ আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় সন্মিলনৰ বাবে অভিনৱ প্ৰকল্প বাছনি কৰা হয়। প্ৰতিখন ৰাজ্যই ভাৰতীয় বিজ্ঞান কংগ্ৰেছৰ বাৰ্ষিক অধিৱেশনলৈ দুজন প্ৰতিনিধিও প্ৰেৰণ কৰে। ইয়াৰ উপৰি, ৰাষ্ট্ৰীয় বিজ্ঞান শিক্ষক কংগ্ৰেছ (NTSC) আয়োজনৰ দ্বাৰা দেশৰ শিক্ষকসকলক তেওঁলোকৰ বৈজ্ঞানিক সজাগতাৰ স্তৰ বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে এক মঞ্চ প্ৰদান কৰে। বৃত্তিমূলক/মুকলি বিদ্যালয়/শিক্ষক শিক্ষাবিদ/ডায়েট অনুষদ/বি.এড. আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ গৱেষকসকলৰ শিক্ষকসকলৰ উপৰিও, বিজ্ঞানী, প্ৰযুক্তিবিদ আৰু কৰ্মীসকলেও তেওঁলোকৰ ৰচিত কাকত দাখিল কৰি এই কাৰ্য্যসূচীত অংশ গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। 

ভাৰত চৰকাৰৰ বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি বিভাগে দেশত বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ প্ৰচাৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। বিভাগটোৰ এফালে উচ্চ স্তৰৰ মৌলিক গৱেষণা আৰু অত্যাধুনিক প্ৰযুক্তিৰ বিকাশৰ পৰা আৰম্ভ কৰি উপযুক্ত দক্ষতা আৰু প্ৰযুক্তিৰ বিকাশৰ জৰিয়তে সাধাৰণ মানুহৰ প্ৰযুক্তিগত প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰালৈকে বিভিন্ন কাৰ্য্যকলাপ আছে। ইয়াৰ উপৰিও বিজ্ঞান আৰু অভিযান্ত্ৰিক গৱেষণা পৰিষদ (এছ.ই.আৰ.বি.) হৈছে সংসদৰ এক আইনৰ জৰিয়তে স্থাপিত এক বিধিবদ্ধ সংস্থা। ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ ব্যৱস্থাপনা প্ৰণালী গঢ়ি তোলা যি মৌলিক গৱেষণাৰ প্ৰচাৰ আৰু পুঁজিৰ ক্ষেত্ৰত সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ গোলকীয় পদ্ধতিৰ সৈতে মিলাব পাৰে। বিজ্ঞান আৰু অভিযান্ত্ৰিকৰ উদীয়মান ক্ষেত্ৰত মৌলিক গৱেষণাক সমৰ্থন কৰা আৰু এনে গৱেষণাৰ বাবে অন্যান্য সংস্থাত নিয়োজিত ব্যক্তিসকলক বিত্তীয় সহায় প্ৰদান কৰা আৰু ইয়াৰ সৈতে সম্পৰ্কিত বা আনুষঙ্গিক বিষয়বোৰৰ বাবে বোৰ্ডৰ প্ৰাথমিক আৰু স্বকীয় উদ্দেশ্য। এই সংস্থাবোৰে ভাৰতত STEM শিক্ষাৰ প্ৰচাৰ আৰু পপুলাৰাইজ কৰাৰ বাবে বিভিন্ন ফেলোশ্বিপ আৰু আঁচনি ঘোষণা কৰে। আমি যুৱ প্ৰজন্মক ইয়াৰ ৱেবছাইটটো চাবলৈ আৰু বিভিন্ন সুযোগ প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিব লাগিব। 

অটল উদ্ভাৱন মিছন হৈছে ভাৰত চৰকাৰৰ দ্বাৰা যুৱ মনত কৌতূহল, সৃজনশীলতা আৰু চিন্তাধাৰা ৰচনা কৰাৰ বাবে আন এক মহান পদক্ষেপ। অটল টিঙ্কাৰিং লেবৰ জৰিয়তে, আমাৰ শিক্ষাৰ্থীসকলে ধাৰণামূলক বুজাবুজিৰ বাবে শিকাৰ সুযোগৰ জৰিয়তে উদ্ভাৱন দক্ষতা বিকাশ কৰিব পাৰে। STEM শিকাৰ বাবে সময়ে সময়ে আয়োজিত প্ৰতিযোগিতা (ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়), প্ৰদৰ্শনী, কৰ্মশালা আদিৰ জৰিয়তেও তেওঁলোকৰ এই শিক্ষাৰ প্ৰতি আগ্ৰহ বৃদ্ধি কৰাৰ পদক্ষেপ লোৱাৰ চিন্তা চৰ্চা কৰা হৈছিল। নীতি আয়োগে ইতিমধ্যে সমগ্ৰ দেশত ৮৭০৬ তকৈও অধিক অটল টিঙ্কাৰিং লেব ৬০% চৰকাৰী বিদ্যালয়ত স্থাপন কৰিছে (আগষ্ট ২০২১ লৈকে)। 

চৰকাৰী পদক্ষেপত ২০২০ বৰ্ষতে ভাৰত চৰকাৰৰ বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি বিভাগে বিদ্যালয় পৰ্যায়ত বিজ্ঞান জ্যোতি আঁচনি আৰম্ভ কৰিছিল। এই আঁচনিখনৰ অধীনত বিদ্যালয়সমূহত বিশেষকৈ নৱমৰ পৰা দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ ছোৱালী শিক্ষাৰ্থীসকলক STEM-ত উচ্চ শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰাৰ এক উপায় হিচাপে নিয়মীয়া বিশেষ বক্তৃতা, পাঠদান আৰু বিজ্ঞান শিবিৰ অনুষ্ঠিত কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়া হৈছিল। এইবোৰ আঁচনিৰ বাবে বিদ্যালয়সমূহে কি কি পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছে সেয়া নিশ্চিত কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে। 

বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি বিভাগে (ভাৰত চৰকাৰৰ বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি মন্ত্ৰালয়) ছোৱালীৰ বাবে STEM-ৰ সুযোগ উন্নত কৰাৰ বাবে ২০২০ বৰ্ষত আই.বি.এম.ৰ সৈতে সহযোগিতা কৰিছিল। এই সহযোগিতাৰ উদ্দেশ্য আছিল বিজ্ঞান জ্যোতি আৰু বিজ্ঞান প্ৰসাৰ (বিজ্ঞানৰ সৈতে জড়িত) নামৰ দুটা আচনিৰ প্ৰসাৰ কৰা। এই সহযোগিতাই ভাৰতত মেধাৱী ছোৱালীক লক্ষ্য কৰি লৈছিল আৰু অংশীদাৰ আই.বি.এমে শিক্ষাৰ্থী আৰু শিক্ষকসকলৰ ওচৰলৈ এক আন্তঃক্ৰিয়ামূলক উপায়েৰে যোগাযোগ কৰি এই পদক্ষেপবোৰ সমৰ্থন কৰিছিল। এই নীতি আৰু পদক্ষেপবোৰৰ লক্ষ্য হৈছে ভাৰতীয় যুৱসকলৰ ক্ষেত্ৰত এক বৈজ্ঞানিক মনোভাৱ গঢ়ি তোলা আৰু ভাৰতীয় ছোৱালীসকলৰ বাবে উচ্চ শিক্ষা গ্ৰহণ কৰা আৰু STEM কেৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত সফল হোৱাত সহায় কৰা। ভাৰতীয় নীতি নিৰ্মাতাসকলে অন্যান্য সুযোগৰ জৰিয়তে ছোৱালী/মহিলাসকলৰ বাবে STEM শিক্ষাকো উৎসাহিত কৰে। শিক্ষা মন্ত্ৰালয়ে STEM শিকাৰ বাবে (উচ্চ শিক্ষাৰ বাবে) প্ৰাসঙ্গিক সুযোগবোৰ ৰখা হৈছে। উদাহৰণ স্বৰূপে, শেহতীয়াকৈ ছেপ্টেম্বৰ ২০২২ বৰ্ষত, ইউ.কে.ৰ বিশ্ববিদ্যালয়সমূহে আগবঢ়োৱা আগতীয়া একাডেমী ফেলোশ্বিপ (ব্ৰিটিছ পৰিষদৰ বৃত্তি)ৰ বাবে আগ্ৰহী প্ৰাৰ্থীসকলৰ বাবে মন্ত্ৰালয়ৰ ৱেবছাইটত এখন ৰাজহুৱা জাননী আপলোড কৰা হৈছিল। 

উচ্চ শিক্ষাৰ STEM শাখাৰ প্ৰতি আমি লৰা-ছোৱালীসকলক সৰুৰে পৰাই উৎসাহিত কৰিব লাগিব। গণিত আৰু বিজ্ঞানত কৃতিত্ব আৰু আগ্ৰহ তেওঁলোকৰ চাৰিওফালৰ পৰিৱেশৰ দ্বাৰা গঢ় লৈ উঠে। সেয়েহে, সামাজিক বিশ্বাস আৰু লগতে চাৰিওফালৰ সামাজিক পৰিৱেশে গণিত আৰু বিজ্ঞান বিষয় দুটাত লৰা-ছোৱালীৰ ভৱিষ্যতক প্ৰভাৱিত কৰে। এই বিষয় দুটাত সামৰ্থ্য্যৰ বিষয়ে নেতিবাচক ধাৰণাবোৰেও ছোৱালী তেওঁলোকৰ পৰীক্ষাৰ প্ৰদৰ্শন যথেষ্ট প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে। এনে ধৰণৰ ধাৰণাবোৰে সময়ৰ লগে লগে ভবিষ্যতে বিজ্ঞান আৰু অভিযান্ত্ৰিক কেৰিয়াৰৰ বাবে তেওঁলোকৰ আকাংক্ষা হ্ৰাস কৰিব পাৰে। আত্ম-মূল্যাঙ্কনৰ বিষয়টো বা আমি আমাৰ সামৰ্থ্য্যবোৰক কেনেদৰে চাওঁ সেয়া হৈছে আন এক কাৰণ যিয়ে গণিত আৰু বিজ্ঞানৰ প্ৰত্যাহ্বানমূলক কেৰিয়াৰৰ আগ্ৰহ সীমিত কৰাৰ এটা কাৰক হব পাৰে। বৃহৎ সংখ্যক শিক্ষাৰ্থী (সাধাৰণতে ১৩ ৰ পৰা ১৮ বছৰ বয়সৰ)সকলক লৈ ঔদ্যোগিক ভ্ৰমণ কাৰ্য্যসূচীৰ জৰিয়তে তেওঁলোকক প্ৰযুক্তিৰ সৈতে সম্পৰ্কিত বিজ্ঞান শিকিবলৈ আৰু এই সমূহ বিষয় অধ্যয়ন কৰি উপযুক্ত কেৰিয়াৰ বাছনিৰ বাবে অনুপ্ৰাণিত কৰিব পাৰে। ইয়াৰ উপৰিও আমি নবেল বঁটা সন্দৰ্ভত বক্তৃতা শৃংখলাৰ আয়োজন, ভ্ৰাম্যমাণ বিজ্ঞান গৱেষণাগাৰ – বিজ্ঞানৰ চাৰ্কাচ, বিজ্ঞান মেলা, নিজে কৰা পদ্ধতি, স্থিৰ আৰু ভ্ৰাম্যমাণ প্ৰদৰ্শনী, প্ৰমাণিত প্ৰযুক্তিৰ ডেমো/প্ৰদৰ্শন, শিক্ষাৰ্থী অনুপ্ৰেৰণামূলক কাৰ্যকলাপ ইত্যাদি কাৰ্য্যসূচীৰ হাতত লব পাৰি। শিক্ষাৰ্থীসকলক অত্যাধুনিক ধাৰণা, ভাৰতৰ সামৰ্থ্য্য, তেওঁলোকৰ কেৰিয়াৰৰ পছন্দ, আৰু শিক্ষাৰ্থীসকলক STEM বিষয়ত কেৰিয়াৰ গঢ়িবলৈ আমাৰ এইবোৰ প্ৰচেষ্টাই নিশ্চয় তেওঁলোকক অনুপ্ৰাণিত কৰিব।