ডিফুত গান্ধী আলোচনা— অনুভৱৰ কিছু কথা (বিদুল বৰুৱা)

(১)

২অক্টোবৰ, ২০১৩, বুধবাৰ।

‘এ চিটিজেনচ অৱ ডিফু ইনিচিয়েটিভ’ৰ  সৌজন্যত এইবাৰ দিনজোৰা কাৰ্যসূচীৰে আন্তৰ্জাতিক অহিংসা দিৱসৰ সৈতে সংগতি ৰাখি, ১৪৪তম গান্ধী জয়ন্তী এক গাম্ভীৰ্যপূৰ্ণ, ব্যতিক্রমী আৰু বহল পৰিসৰত পোনপ্রথমবাৰৰ বাবে ডিফু নগৰত পালন কৰা হয়।এই উপলক্ষ্যে উদযাপন সমিতিয়ে ছাত্র-ছাত্রী সকলৰ মাজত চিত্রাংকন প্রতিযোগিতা,ৰচনা প্রতিযোগিতা,কুইজ প্রতিযোগিতা,সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠানৰ লগতে পুৱাৰ ভাগত গান্ধী আৰু ভাৰতৰ প্রাক্তন প্রধানমন্ত্রী লালবাহাদুৰ শাস্ত্রীৰ প্রতিচ্ছৱিত মাল্যাৰ্পণ,বন্তি প্রজ্বলন আৰু সৰ্বধৰ্ম প্রাৰ্থনা কৰাৰ অন্তত ছাত্র-ছাত্রীসকলক লৈ বিশাল শোভাযাত্রাও নগৰখনত উলিওৱা হয়। অনুষ্ঠানৰ সুন্দৰ পৰিবেশত ষ্টিভ ইয়ৰ্ক (Steve York) পৰিচালিত তথ্যচিত্র ‘A Force More Powerful’ প্রদৰ্শন কৰা হয়। যি খন তথ্যচিত্রই ভাৰতকে ধৰি দক্ষিণ আফ্রিকা, ডেনমাৰ্ক, পোলেণ্ড আৰু চিলিৰ জনসাধাৰণে অহিংস উপায়ে কৰা কুৰি শতিকাৰ ছয়টা গণ আন্দোলনৰ সফল সামৰণিৰ কথা চিত্রিত কৰিছে। ১৯০৭ চনত দক্ষিণ আফ্রিকাৰ বৰ্ণবাদী আমোলৰ বিৰুদ্ধে ডেকা গান্ধীৰ অংশগ্রহণৰ দৃশ্যায়নেৰে তথ্যচিত্রখনৰ আৰম্ভণি আছিল অন্যতম আকৰ্ষণ ।

সোণালী জয়ন্তী গৰকা ঐতিহ্যমণ্ডিত ডিফু ক্লাৱত বিয়লি অনুষ্ঠিত হোৱা – ‘Ever increasing relevance of Gandhism in mitigating present day’s crisis in India and across the world in different fronts.( ভাৰতকে ধৰি বিশ্বৰ বিভিন্ন প্রান্তত বৰ্তমান সময়ৰ সংকট মোচনত গান্ধীবাদৰ ক্রমবৰ্দ্ধমান প্রাসংগিকতা) শীৰ্ষক আলোচনা সভাত আমন্ত্রণক্রমে উপস্থিত হ’লোঁগৈ। উল্লিখিত আলোচনা সভাত প্রথিতযশা সাহিত্যিক পদ্মশ্রী ৰং বং তেৰাং(চাৰ), প্রসিদ্ধ গান্ধীবাদী আৰু আধ্যাত্মিক গুৰু আচাৰ্য্য শ্রীভৃগু ঋষি, পশ্চিম বংগৰ গান্ধীবাদী আৰু বিশিষ্ট লেখিকা জয়া মিত্র, গুৱাহাটীৰ পৰা প্রকাশিত যুগশঙ্খ কাকতৰ বিশিষ্ট স্তম্ভ লেখক তথা প্রবীন সাংবাদিক মনীন্দ্র ৰয়, গান্ধী বিশেষজ্ঞ ৰূপে আমন্ত্রিত হোৱা নগালেণ্ড বিশ্ববিদ্যালয়ৰ মোককচাং চৌহদৰ ডক্টৰ এৰেনলা মলিয়েৰ (Dr Arenla Mollier), এন-আই-টি শিলচৰৰ নীল এম গৌতমে মূল বক্তাৰূপে অংশগ্রহণ কৰে। তদুপৰি ‘ডিফু নাগৰিক সমাজ’ (Diphu citizens peace Forum)ৰ ফাদাৰ টম মাগাটুথাঝে (Tom Magattuthazhe)ক আলোচনা সভা খনৰ পৰিচালনাৰ দায়িত্ব দিয়া হয়।

সভাৰ আৰম্ভণিতে ৯৪বছৰীয়া বিশিষ্ট গান্ধীবাদী, মুক্তিযুজাৰু  জনাৰ্দন পাঠকক শ্রদ্ধাসহকাৰে সম্বৰ্ধনা জনোৱা হয়, যি গৰাকী ব্যক্তিয়ে ছাত্র আৱস্থাতে  গান্ধীৰ উপৰি আচাৰ্য বিনোৱা ভাবে, ডক্টৰ ৰাজেন্দ্র প্রসাদ, জয়প্রকাশ নাৰায়ণ, গান্ধীৰ সোঁহাতস্বৰূপ অমৃতলাল ভিথালদাস থক্কৰৰ দৰে বিশাল ব্যক্তিত্বৰ সান্নিধ্যত এক ব্যতিক্রমী জীৱন শৈলী গঢ়ি তুলিবলৈ সুযোগ লাভ কৰিছিল। তাহানিতে ৱাৰ্ধাৰ গোবিন্দৰাম শেকচাৰীয়া কলেজ অৱ কমাৰ্চৰ পৰা স্নাতক ডিগ্রী লাভ কৰা জনাৰ্দন পাঠকে হেলাৰঙে সুখ-স্বাচ্ছন্দ্য ত্যাগ কৰি চল্লিশৰ দশকৰ শেষৰফালে আহি কাৰ্বি আংলঙৰ সৰিয়হজানৰ দৰে দুৰ্গম অঞ্চলত বসবাস কৰি ‘মিকিৰ হিলচ সেৱা কেন্দ্র’ অনষ্ঠানৰ জৰিয়তে কুষ্ঠৰোগ, মেলেৰিয়াৰে আক্রান্ত সমাজৰ দুৰ্ব্বল মানুহ খিনিৰ সেৱা আগবঢ়াবলৈ নিজকে আত্ম নিয়োগ কৰিছিল। বৰপেটা জিলাৰ টিহু অঞ্চলৰ ভকুৱাটেপা গাঁৱত ১৯২১ চনত জন্মলাভ কৰা শ্রীযুত পাঠকে ৰক্ষণশীলতাৰ পৰিধি ভাঙি এগৰাকী কাৰ্বি যুবতীক সহধৰ্মিণীৰূপে গ্রহণ কৰি প্রগতিশীল দৃষ্টিভঙ্গীৰ পৰিচয় দিছিল।

(২)

আলোচনাৰ আৰম্ভণিতে ‘নগালেণ্ড গান্ধী আশ্রম’ৰ প্রতিষ্ঠাপক সম্পাদক তথা এগৰাকী দেশৰ বিশিষ্ট গান্ধীবাদী নতৱৰ থক্কৰে সুদূৰ দিল্লী মহানগৰীৰ পৰা ই-মেইল যোগে পঠিওৱা দীঘলিয়া বাৰ্তাটো পাঠ কৰি দিয়া হ’ল। গোলকীয় উষ্ণতা, ধৰ্মীয় গোড়ামী আৰু আনবিক অস্ত্রৰ মজুতকৰনৰ দৰে বিষয়সমূহে বিশ্বৰ মানবসমাজলৈ আনি দিয়া ভাবুকিৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ গান্ধীজীৰ অহিংসা নীতিয়ে একমাত্র উপায় বুলি উল্লেখ কৰি কাৰ্বি আংলঙৰ ৰাইজক সম্বোধি তেওঁ পুনৰ কলে-  ‘ The violence does lead to fulfillment of an objective but this success is temporary and illusory. Any act of violence leads to counter-violence and it sets in motion a vicious circle. The biggest casualty of continuous ongoing violence in the destruction of moral and ethical norms on which the sound health of a society depends. I have been a witness of ongoing continuous violence in Nagaland for more than 5 decades. Rapid changes have taken place in the state. A keen observer of the immense harm that violence has caused to the sound health of that society.

ইয়াৰ পিছতে,ৰং বং তেৰাঙ চাৰে আলোচনা আগবঢ়াই ক’লে- ‘আমি যেন আজি গান্ধীজীৰ আহিংসা নীতিৰ দৰ্শনক আটায়ে পাহৰি পেলাইছোঁ। গান্ধীজীয়ে আমাৰ জাতিটোৰ বাবে কৰা ত্যাগৰ বাবে আমি তেখেতক শ্রদ্ধা কৰোঁ। অহিংসা ভাৰতীয় দৰ্শনৰ উত্তম মন্ত্র। এই মন্ত্রৰে প্রবল প্রতাপী ব্রিটিছক ভাৰতৰ পৰা পঠিয়াই দিবলৈ সক্ষম হৈছিল।’ তেওঁ ক’লে – ‘আইৰিচ কবি ডবলিউ আৰ ৰ’জাৰচ (W. R. Rodgers)এ যেনেদৰে প্রভূ যিচুৰ কৰুণতম মৃত্যুক কবিতাৰে প্রকাশ কৰিবলৈ নিশ্বাসতকৈ সৰু এটি শব্দ বিচাৰিছিল, তেনেদৰে মইও বহুদিনৰ পৰা ইতিহাসৰ কৰুণতম শব্দ এটা বিচাৰি আছোঁ। মই ভাবোঁ, ১৯৪৮ চনৰ ৩০ জানুৱাৰীৰ আবেলি মহমানব মহাত্মা গান্ধীৰ অন্তিম শব্দ ‘হে ৰাম’ – এইটোৱে এটা শ্বাসত প্রকাশ কৰিব পৰা কৰুণতম শব্দ। যি আছিল গান্ধীজীৰ হিংসাৰ বিৰুদ্ধে প্রকৃত উত্তৰ।’ শেষত পুনৰ তেওঁ ক’লে – ‘আশা কৰিছোঁ, আমাৰ পাহাৰৰ মানুহখিনিয়েও হিংসা পৰিহাৰ কৰি জীৱনটোক সুন্দৰকৈ গঢ়ি তুলিব। জীৱনৰ সাধনা হ’ব কেৱল অহিংসা মহামন্ত্র।’

শ্রীভৃগুঋষিয়ে নিজৰ ভাষণত ক’লে – ‘আমি ভাবিছিলোঁ স্বাধীন হোৱাৰ পিছত গান্ধীজীৰ সপোনৰ ৰামৰাজ্য হ’ব। ভাৰতৰ মানুহৰ মাজত একতা স্থাপন হ’ব। কিন্তু ১৯৪৭চনত ভাৰত স্বাধীন হোৱাৰ পিছত মানুহৰ মনবোৰ সলনি হ’ল। গান্ধীজীয়ে কৈছিল- স্বাবলম্বী হোৱা, প্রকৃতিৰ সৈতে একাত্ম হোৱা, আধ্যাত্মিকতাৰ জৰিয়তে নিয়মৰ অধীন হৈ স্বাধীন হোৱা। কিন্তু আমাৰ মানুহে ইয়াক ওলোটাকৈ বুজিলে। ৰাজনীতিকে ওলোটাকৈ বুজিলে। ৰাজনৈতিক নেতৃত্বই গান্ধীৰ অৰ্থনীতি গ্রহণ নকৰিলে। অথচ আজি আমেৰিকাৰ বিধ্বস্ত অৰ্থনীতিয়ে গান্ধীৰ প্রাসংগিকতা বঢ়াইছে।’

(৩)

এইবাৰ মনীন্দ্র ৰয়ে কলে- ‘গান্ধীবাদ আজিও প্রাসংগিক। কিন্তু আধুনিক যান্ত্রিক যুগত গান্ধীৰ কথা তল পৰি গৈছে। হিংসাৰে মানব সভ্যতা উন্নত নহয়। গান্ধীজী আমাৰ অভিভাবক। গান্ধীজীয়ে আমাক অৰ্থনীতি, সমাজনীতি, ৰাজনীতি সকলো দিছে। তাক কেবল অনুধাবন কৰিব লাগে। অনুসন্ধানৰ পদযাত্রা আমি সকলোৱে ভাল পাব লাগিব। হিংসা ত্যাগ কৰি সুন্দৰ সমাজ গঢ়ি তোলাৰ বাবে আগবাঢ়িব লাগিব।’

জয়া মিত্রই গান্ধীৰ দৰ্শনৰ আলমত মানুহৰ মনস্তত্ত্বৰ বিশ্লেষণ আগবঢ়াই ক’লে – ‘হিংসা মাথোন ৰক্তপাত নহয়। এই হিংসা আমি আমাৰ শ্রেণীকোঠাৰ পৰা আৰম্ভ কৰোঁ। নিজৰ ল’ৰাটোক সহপাঠীক ভাল পাবলৈ নিশিকাই তাক আনতকৈ নম্বৰ বেছি পাই প্রথম হ’বলৈহে শিকাওঁ। সিহঁতৰ মাজত এনেবোৰ বিষয়ক লৈ প্রতিযোগিতা কৰিবলৈ দিওঁ। শেষত কি হয় ? ইয়ে সিহঁতৰ অন্তৰত প্রেমৰ জন্ম নিদিয়ে। বৰং ঈৰ্ষাৰহে জন্ম দিয়ে। এই ঈৰ্ষাই প্রথম হিংসাৰ আৰম্ভণি।’ তেওঁ ক’লে – ‘আজিৰ সমাজত আমি প্রত্যেকজনে ইজনে সিজনৰ প্রতিদ্বন্দ্বী। আমি পাহৰি যাওঁ ঐতিহ্যৰ কথা, প্রেমৰ কথা। ইয়াৰ সলনি আমি প্রতিযোগিতাত নামি যি কোনো প্রকাৰে প্রথম হ’ব বিচাৰোঁ।

নীল গৌতমে গান্ধীজীয়ে মানব সমাজলৈ উদ্দেশ্যি যি সাতটা পাপকৰ্ম পৰিত্যাগ কৰি এক উচ্চ জীৱন দৰ্শনৰ নিৰ্দেশ দি গৈছে তাকে সুন্দৰকৈ ব্যাখ্যা কৰিলে।  ‘wealth without work/pleasure without conscience/science without humanity/knowledge without character/politics without principle/commerce without morality/worship without sacrifice is a sin.’ (কৰ্মহীন সম্পত্তি, বিবেকহীন আনন্দ, মানবতাহীন বিজ্ঞান, চৰিত্রহীন জ্ঞান, নীতিহীন ৰাজনীতি, নৈতিকতাহীন বাণিজ্য আৰু ত্যাগহীন উপাসনা পাপ) আৰু তেওঁ ক’লে – ‘যি শিক্ষাই ডাঙৰক সন্মান কৰিবলৈ নিশিকায়, যি শিক্ষাই অনুশাসন নিশিকায়, নম্র হ’বলৈ নিশিকায়, সেই শিক্ষাৰ কোনো মূল্য নাই।’

ডক্টৰ এৰেনলা মলিয়েৰে নিজৰ ভাষণত ভাগবৎ, গীতা, বাইবেলৰ দৰে পবিত্র গ্রন্থসমূহৰ লগতে বিশ্বৰ প্রধান ধৰ্মসমূহৰ মুল নীতি সত্য আৰু অহিংসাৰ প্রসংগৰ উল্লেখেৰে  গান্ধী দৰ্শন সন্দৰ্ভত নিজৰ ব্যাখ্যা আগবঢ়াই কয়- ‘গান্ধীজীয়ে অহিংসাৰ দৰে দৰ্শনক পোহৰলৈ আনিছিল। আজি আমাৰ মাজত দেখা দিয়া সামাজিক, ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক সমস্যা সমূহ গান্ধীজী নিৰ্দেশিত ‘সত্যাগ্রহ’ৰ জৰিয়তে আমি হ্রাস কৰিব পাৰোঁ। গান্ধীজীয়ে কৈছিল বিশ্বৰ মানুহক  শান্তিৰ শিক্ষা দিবলৈ হ’লে আমি স্কুলৰ শিশুসকলৰ পৰাই আৰম্ভ কৰিব লাগিব। সেয়েহে সমাজত শান্তি প্রতিষ্ঠাৰ বাবে আজি স্কুলৰ পৰা বিশ্ববিদ্যালয় পৰ্য্যায়লৈকে শান্তিক বাধ্যতামূলক বিষয় হিচাবে অন্তৰ্ভূক্ত কৰিব লাগিব। গান্ধীজীয়ে ধৰ্মক  অন্ধবিশ্বাসেৰে লোৱা নাছিল। আমি বুজি পোৱা পৰম্পৰাগত ভাবেও লোৱা নাছিল। তেখেত বুজাই দিছিল ধৰ্ম কেবল বিশ্বাসৰ অনুসৰণ নহয়। ধৰ্ম হ’ব লাগিব নৈতিকতাৰ আধাৰত ‍প্রতিষ্ঠিত।’

(৪)

শেষত ফাদাৰ টম মাগাটুথাঝে আলোচনাৰ মুখনি মাৰি কয় – ‘গান্ধীজীৰ সত্য আৰু অহিংসা দৰ্শনৰ আজিৰ সময়তো প্রাসংগিকতা আছে। গান্ধীজীয়ে দেখুৱাই দিয়া পথেৰে দক্ষিণ আফ্রিকাত বৰ্ণবৈষম্যৰ অন্ত পৰিছিল। সঁচায়ে আমি ভাৰতীয় হিচাবে গৌৰৱবোধ কৰোঁ।’

অহিংসা, সত্য আৰু প্রেমৰ মহান আদৰ্শৰে  উদ্বুদ্ধ এইগৰাকী ক্ষণজন্মা মহামানৱে আজি বিশ্ব ইতিহাসত উল্লেখযোগ্য আৰু সন্মানজনক স্থান লাভ কৰিছে। গান্ধীৰ সত্য আৰু অহিংসা মন্ত্রৰ সহায় লৈ আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্রৰ মাৰ্টিন লুথাৰ কিং (কনিষ্ঠ), তিব্বতৰ দলাই লামা, দক্ষিণ আফ্রিকাৰ নেলছেন মেণ্ডেলা, বাৰ্মাৰ আং ছান ছ্যু কী আদি জননেতাই নিজ দেশৰ জনতাৰ মংগলৰ বাবে কৰ্ম সম্পাদন কৰি পুনৰ নতুন ইতিহাস ৰচনা কৰিলে। আজিৰ আধুনিক বিশ্বতো সংগ্রামী জনতাই গান্ধী প্রদৰ্শিত সত্যাগ্রহকেই গণ-আন্দোলনৰ পন্থাৰূপে গ্রহণ কৰি সফলতা লাভ কৰিছে।

অশান্ত  জৰ্জৰ কাৰ্বি আংলঙৰ ডিফু নগৰীত ব্যতিক্রমী ৰূপত এইবাৰ উদযাপন কৰা গান্ধী জয়ন্তী  আৰু  আলোচনাই নবপ্রজন্মৰ মাজত ভবিষ্যতে কেনে প্রভাব পেলাব এতিয়াই ক’ব নোৱাৰি। কিন্তু গান্ধী সম্পৰ্কে অনুষ্ঠিত কৰা আজিৰ এই মনোজ্ঞ আলোচনাৰ কথাবোৰ সভাঘৰৰ উপস্থিত ৰাইজে বিমুগ্ধ দৃষ্টি আৰু গভীৰ প্রশান্তিৰে  শুনিলে।

 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Don`t copy text!