অসমীৰ বুকুৰ নদ নদী (দুলাল বৰুৱা)

প্ৰাকৃতিক সৌন্দৰ্য্যৰে ভৰপূৰ অসমৰ বুকুত নদী, উপনৈ, জান, জুৰি, লুইতৰ পৰা বৰাকলৈ, দিখৌৰ পৰা সোৱণশিৰিলৈ এই নদ নদী বোৰ অসমৰ মানুহৰ সভ্যতা-সংস্কৃতিৰ বাবে বৰ মূল্যবান | অসমৰ সৰু-বৰ বহুত নৈত পানীৰদ্বাৰা ভালে মান জলসিঞ্চন আৰু খোৱা পানী যোগান আঁচনি কাৰ্য্যকৰি কৰা হৈছে | পৰিতাপৰ কথা যে বৰ্ত্তমানেও বহুত নদ-নদী অতি অৱহেলিত অৱস্থাত আছে | বৰ্ত্তমান নদীৰ কাম যেন সমস্ত আৱৰ্জনা কাঢ়িওৱাটোহে | ঘৰ-বাৰী সঁজা, বাট-পদূলি বন্ধাৰ ওপৰিও খেতিৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰি বহুত সৰুসুৰা নৈ-বিল নিচিহ্ন কৰাত প্ৰাকৃতিক ভাৰসাম্য হেৰাই গৈছে ফলত পৰিবেশৰ ওপৰত হেঁচা পৰিছে || অসমত সকলো প্ৰকাৰৰ নৈ পোৱা যায় | নদীসমুহৰ কাৰিকৰী তথা বিজ্ঞানভিত্তিক গৱেষণাৰ বাবে অসমখন সৰ্বো্‍তকৃষ্ট প্ৰাকৃতিক কৰ্মশালা | মীন পালন, নৌ পৰিবহন, প্ৰমোদ ভ্ৰমন আদি কাৰ্যত অসমৰ নদ নদী সমুহক ব্যৱহাৰ কৰাৰ থল আছে | অসমৰ নদ-নদীসমুহৰ সুসংগত অধ্যয়ন আৰম্ভ হ’লে নদী সমন্ধে লাগতিয়াল আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ নতুন সূত্ৰ আৱিষ্কাৰ হোৱাৰ সম্ভাৱনা নথকা নহয় | সেয়েহে নৈসমুহৰ গুৰুত্ব উপলব্ধি কৰি ইহঁতক আদৰ কৰাটো সকলোৰে বাবে বাঞ্ছনীয় হৈ পৰিছে |

 

ব্ৰহ্মপুত্ৰ :

যদিও এই নদীৰ নাম তিব্বত, ভাৰতবৰ্ষ আৰু বাংলাদেশত বেলেগ বেলেগ তথাপি বিশ্বত ব্ৰহ্মপুত্ৰ নামে জনাজাত | ব্ৰহ্মপুত্ৰ আগলি ভাগ চাংপো নৈ, এই নৈ উত্‍পত্তি তিব্বতৰ কৈলাস পৰ্বতৰ চেমা-যুদুং নামৰ হিমবাহৰ পৰা হৈছে, ইয়াৰ স্থানৰ উচ্চ্তা ৫১৫০ মিটাৰ | চাংপো নৈ খন মানস সৰোবৰৰ পৰা ওলোৱা নহয়|(অ:ন:ন) | মানস সৰোবৰ সেই ঠাইৰ পৰা ৭৫ কি:মি: পশ্চিমে | উত্তৰে ইয়েন চেন টাংলা আৰু দক্ষিণে হিমালয় পৰ্বতমালাৰ মাজৰ ঠেক উপত্যকাৰ মাজেদি, হিমালয়ৰ ঠিক সমান্তৰালকৈ ১৬০ কি:মি: উত্তৰেদি চাংপো নৈখন পূৱমূৱা হৈ ১৬০০ কি:মি: বৈ আহিছে | তিব্বতী ভাষাত চাংপো শব্দৰ অৰ্থ হ’ল প্ৰতিশোধক | চীনা সকলে ইয়াক য়া-লু টাং পু চিয়াং বোলে | তিব্বতৰ ভিতৰত নৈখনৰ আন স্থানীয় নামও আছে | এই চাংপো নৈখনে মোংকু নামৰ ঠাইত চীন-ভাৰত আন্তৰ্জাতিক সীমায়েদি প্ৰবেশ কৰি ৫ কি:মি: দক্ষিণ-পূৱমুৱা হৈ আহি অৰুণাচল প্ৰদেশৰ কোৰবো নামৰ ঠাই পায় | শদিয়াৰ পশ্চিমৰ দিবাং-লোহিত-দিহাং সংগমৰ পৰা অসম উপত্যকাৰ মাজেদি ব্ৰহ্মপুত্ৰ ৰূপেৰে ৬৫০ কি: মি: বৈ গৈ বাংলাদেশত সোমায় | এই পথছোৱাত ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ লগত উত্তৰৰ পৰা ৫৭ খন আৰু দক্ষিনৰ পৰা ৩৩ খন সৰু-বৰ উপনৈ যোগ হৈছে | তদুপৰি ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ তিনিটা প্ৰসিদ্ধ বুঢ়ীসূঁতি, লোহিত সূঁতি আৰু কলং সূঁতিৰ ওপৰিও সৰু সুৰা সুঁতিৰ ৰূপত বহুত শাখা নৈ আছে |

ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ বুকুত পৃথিৱীৰ সৰ্ববৃহ‍ত নদী-দ্বীপ মাজুলী আৰু অলেখ সৰু বৰ চাপৰি আছে | মাজুলীৰ মাটিকালি ১২৫০ বৰ্গ কি:মি: কিন্তু মাজুলীৰ উত্‍পত্তি সাধাৰণ চৰ-চাপৰিৰ দৰে নৈৰ পলস পৰি হোৱা নহয় | ই হ’ল এক বিশেষ ঘটনা প্ৰবাহত বিছিন্ন হৈ পৰা ভূখণ্ডৰ একাংশহে | তেনেদৰে উমানন্দৰ মাটিও কঠিন শিলেৰে গঠিত | সাধাৰণতে ভবাৰ দৰে ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ পলস পৰি হোৱা নহয় | বৰং মাজুলী আৰু উমানন্দ গঢ়াৰ বিপৰিতে ব্ৰহ্মপুত্ৰই খহাই হে আছে |

 

চিচিৰি বা চেচেৰি নৈ :

দিহাঙৰ সুঁতি আৰু ছিবিয়া নৈৰ উপনৈ | চিচিৰি নৈ খন অৰুণাচলৰপৰা ওলাই অসমৰ ছিবিয়া নৈত পৰিছে | চিচিৰি নৈৰ দীঘ প্ৰায় ৮০ কি:মি: | নৈখনেদি প্ৰবাহিত পানীৰ বাৰ্ষিক সৰ্বোচ্চ পৰিমাণ প্ৰতি চেকেণ্ডত ২৬০-ৰ পৰা ৯০০ ঘন মিটাৰ |

লোহিত নৈ : লোহিত নৈ খন চীন দেশৰ য়কো শৃংগৰ পৰা জায়ুল চু নামেৰে ওলাই দক্ষিন-পূৱ দিশেৰে ১০০ কি:মি: বৈ আহি পশ্চিমমুৱা হৈ অৰুণাচলৰ উত্তৰ সীমায়েদি আহি লোহিত জিলাত সোমায় | তাৰ পাচত পশ্চিমমুৱা হৈ পৰশুৰাম কুণ্ডত প্ৰবেশ কৰি, তেজু চহৰৰ কাষেৰে বৈ আঁহোতে তেজু নৈ লোহিতৰ লগ লাগেহি | তেজুৰ পৰা ১৫ কি:মি: পশ্চিমলৈ আহি সোঁপাৰে ডিগাৰু ঘাট আৰু বাঁওপাৰে চৌখাম পায় | ইয়াৰ পৰা লোহিতখনে শদিয়াৰ মহকুমাৰ চুনপোৰা হৈ বছাগাঁও আৰু বালিজান চাপৰি পাৰ হৈ ২৫ কি:মি: আহি কুণ্ডিল বজাৰত কুণ্ডিল নৈ লগ লাগে | তাৰ পৰা ৬ কি:মি: আহি দক্ষিন পাৰৰ ঢলাৰ বিপৰিতে দিবাং আৰু ছিকাং নৈ লগ লাগে তাৰ পাচত ৮ কি:মি: ভটিয়াই লোহিতে দিবাংৰ পশ্চিমত গংগো নৈ লগ হয় | তাৰ পৰা ২ কি:মি: ভটিয়াই আহি লোহিতৰ লগত দিহাং নৈ পূৱ শাখা ছিবিয়া নৈত আহি যোগ হৈছে | ইয়াৰ পৰাই লোহিতক ব্ৰহ্মপুত্ৰ বুলি জনা যায় | লোহিত আৰু ইয়াৰ বহুত উপনৈ বৰফাবৃত পৰ্বতৰ পৰা ওলোৱা বাবে নৈবোৰত গোটেই বছৰ পানী থাকে | লোহিত নৈখনৰ দীঘ ১৯০ কি:মি: |

 

লোহিতৰ প্ৰধান উপনৈ :

কুণ্ডিল নৈ : এই নৈ খন অৰুণাচলৰ লোহিত জিলাৰ মাজেৰে আহি শদিয়া মহ্কুমাৰ বালিজান নৈৰ এটা শাখাৰ লগ হৈ ১৪ কি:মি: বৈ আহি কপৌ পানী নৈৰ লগ লাগি দক্ষিণ পশ্চিমমুৱা হৈ চাপাখোৱা নগৰৰ পূৱত ওলায় তাৰ পাচত ১৪ কি:মি: ভটিয়াই আহি কুণ্ডিল গাঁৱত লোহিতৰ সৈতে লগ লাগে |

দিবাং বা ছিকাং নৈ : এই নৈ খনে অৰুণাচলৰ দিবাং উপত্যকাৰ অজোন নামৰ ঠাই পৰা ওলাই দক্ষিণলৈ বৈ আহি আনিনি পায় | তাৰ পৰা দিবাং নামেৰে দক্ষিণ পশ্চিমমুৱা হৈ বৈ আহি দেউপানী নৈৰ সৈতে লগলাগি দেউপানী নাম লৈ দক্ষি্ণলৈ আহি অসমত প্ৰবেশ কৰি দুটা ভাগত ভাগ হৈ মূল দিবাং খনে ৩০ কি:মি: বৈ আহি লোহিতত পৰেহি |

ন দিহিং(উপনৈ):| নদীখনে চাংলাং জিলাৰ চৌখাম গিৰিপথৰ ওচৰৰ পৰা ওলাই দিয়ুন নৈ নামেৰে নামদফা হৈ ২৫ কি:মি: পশ্চিম মুৱাহৈ মেওঁ চহৰ পায় | ইয়াত নৈখৰ প্ৰাকৃতিক সৌন্দৰ্য অতি মনোৰম | মেওঁৰ পৰাই নৈখনক ন-দিহিং নামে জনা যায় | এই নৈখনে তিনিচুকীয়া জিলাৰ পূব সীমাৰে মাত্ৰ তিনি কি:মি: আহি ধনেখনা নামৰ ঠাইৰ কিছু উত্তৰত লোহিতত পৰিছে |

ন দিহিঙৰ উপনৈ (ডিৰাক) : ডিৰাক নৈ তিনিচুকীয়া জিলাৰ পূবৰ বৰডুমচাৰ পৰা ৩ কি:মি: উত্তৰ ন দিহিং নৈৰ এটা এৰা সুঁতিৰ পৰা ওলাই পশ্চিমমুৱা হৈ ২ কি:মি: আহি তিনিচুকীয়া আৰু অৰুণাচলৰ চাংলাং জিলাৰ সীমাত সোমায় | তাৰ পাচত উত্তৰ পশ্চিমমুৱা হৈ ডুমছি, কৈলাসপুৰ, বৰ-দিৰাক আৰু দিৰাকমুখ হৈ অসমত সোমায় ন দিহিং নৈত পৰিছে |

 

ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ দক্ষিণপাৰৰ উপনৈসমুহ :

১. আজুকা নৈ বা লাইকা জান : ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ দক্ষিণপাৰত যোগ হোৱা প্ৰথম উপনৈখন হ’ল লাইকা নৈ | ছৈখোৱা নৈৰ এটা শাখা দক্ষিণ-পশ্চিমমুৱা হৈ ৬ কি:মি: আহি আজুকা নাম লৈ ছৈখোৱা বনৰ মাজেদি আহি কাৰোনি বিলৰ কাষ পায় | ইয়াৰ পৰাই আজুকা নৈক লাইকাজান বোলে | নৈখনে পশ্চিম দিশত আৰু ৬ কি:মি: আহি ফাঁচি দিয়া লাইকা নামৰ ঠাইৰ পশ্চিমে ব্ৰ্হ্মপুত্ৰত পৰিছে |

২. মহমৰা জান : টেঙাবাৰী নামৰ ঠাইৰ উত্তৰে বালিজান আৰু ডিব্ৰু নৈৰ এটা সুতি ফাঁচিদিয়া লাইকাৰপৰা বৈ অহা বোকাজানৰ লগত মিলি মহমৰাজান নাম লয় আৰু তাৰ পৰা ১২ কি:মি: ভটিয়াই ব্ৰ্হ্মপুত্ৰত পৰিছে |

৩. ডিব্ৰু নৈ বা ডিবুৰু নৈ : ডিব্ৰু নৈখন তিনিচুকীয়া জিলাৰ পূব সীমাৰ বুঢ়ী দিহিং সংৰক্ষিত বনৰ মাজৰ খেৰেম নামৰ ঠাইৰ পৰা ডিব্ৰুজান নামেৰে ওলাই তাৰ পৰা ডুমডুমা, বালিজান, চাবুৱা হৈ ডিব্ৰুগড় নগৰ পৰা ১৮ কি:মি: পূবত ব্ৰহ্মপুত্ৰত পৰিছে |

 

ডিব্ৰুৰ উপনৈ :

৩.১ ডুমডুমা নৈ : তিনিচুকীয়া জিলাৰ দুৱাৰমৰা সংৰক্ষিত বনৰ ভিতৰত ন দিহিং নৈৰ এটা সুতি ওলায় বৰদুমচা, ডুমডুমা হৈ বৰডুবি চাহবাগিছা পায় | তাৰ পাচত ডুমডুমা নৈ লগ লাগি বিছাকুপি চাহবাগিছাৰ দক্ষিনেদি ৪ কি:মি: আহি ডুমডুমা চহৰত ডিব্ৰু নৈত পৰিছে |

৩.২ ডাঙৰি নৈ : ডুমডুমাৰ টঙনা গাঁও চাহবাগিছাৰ পশ্চিমৰ লিটংবিলৰ পৰা ওলাই উত্তৰ পশ্চিমমুৱা হৈ ১২ কি:মি: আহি কাকপথাৰ হৈ ডাঙৰি গাঁওৰ পৰা সদাশিৱ চাহবাগিছাৰ কাষেৰে ঢলা নৈৰ লগ হৈ ফুল বাৰী নামলৈ টৰং চাহবাগিছাৰ উত্তৰেদি ১০ কি:মি: ভটিয়াই ৰাইডাং বিলত সোমাই ডিব্ৰু নৈত পৰিছে |

৪. মাইজান : মাইজান নৈ, এসময়ত ডিব্ৰু নৈ উপনৈ আছিল, বৰ্ত্তমান ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ খহনীয়াত পোনে, পোনে ব্ৰহ্মপুত্ৰত পৰিছে | মাইজান নৈ এখন সৰু জান, দিনজান বিমান ঘাটিৰপৰা পশ্চিমমুৱা হৈ খাৰজান চাহবাগিছা, দিনজয় গাঁও, থানাই আৰু হেজেল বেংক চাহবাগি -ডিব্ৰুগড পথ পাৰ হৈ মধুপুৰৰ ও্চৰত মেৰ বিল সৃস্টি কৰে | তাৰ পিছত তেল পানীৰ সংগমৰ পৰা বুঢ়ী দিহিং ৩৭নং ঘাইপথ পাৰ হৈ চেচা নৈৰ সৈতে লগ লাগি চেচামুখৰ পৰা ৪ কি:মি: আহি উত্তৰমুৱা হৈ দিহিংমুখত ব্ৰহ্মপুত্ৰত পৰে | বুঢ়ী দিহিং নৈ দীঘ ৩৬০ কি:মি: |

 

বুঢ়ী দিহিঙৰ প্ৰধান উপনৈ :

৬.১ নামচিক নৈ : এই নৈখন প্ৰকৃততে নামফুক(বুঢ়ীদিহিঙৰ আগ ভাগ) নৈ খনৰহে উপনৈ | নামচিক নৈখন পাটকাই পৰ্বতৰ ২২৬০ মিটাৰ উচ্চতাৰ ৰামলুং নামৰ ঠাইৰ পৰা ওলাই অৰুণাচলৰ মাজেদি ৪০ কি:মি: বাট উত্তৰ-পূবমুৱা হৈ বৈ আহি কাথাংহকা নামৰ এখন উপনৈৰ লগ লাগে | তাৰ পাচত ৭ কি:মি: বৈ আহি তিনিচুকীয়া জিলাৰ লংটংয়ংক নামৰ ঠাইৰ কিছু উত্তৰত নামচিক নৈখন নামফুকত পৰিছে | নামচিক নৈখনৰ দীঘ ৫১ কি:মি: আৰু অৱবাহিকাৰ কালি ৫১৫ বৰ্গ কি:মি:|

৬.২ টিৰাপ নৈ : বুঢ়ী দিহিঙৰ ডাঙৰ উপনৈ খনে হ’ল টিৰাপ নৈ | অৰুণাচলৰ টিৰাপ জিলাৰ ২৭৮০ মিটাৰ উচ্চতাৰ ৰোহো নামৰ ঠাই পৰা ওলাই ৯৬ কি:মি: উত্তৰ-পূবমুৱা হৈ বৈ আহি চাংলাং জিলাত সোমায় | তাৰ পাচত টিৰাপৰ উত্তৰ আৰু দক্ষিণ সংৰক্ষিত বনাঞ্চৰ মাজেদি ১২ কি:মি: আহি তিনিচুকীয়া জিলাত সোমায় | ইয়াত টিপং নৈৰ সৈতে লগ লাগি ৩৮ নং ৰাষ্ট্ৰীয় ঘাইপথ পাৰহৈ লেখাপানীৰ পৰা উত্তৰ পশ্চিমমুৱা হৈ ছিপি জানৰ লগ হৈ ৫ কি:মি: বৈ আহি লিডুৰ উত্তৰত টিৰাপ নৈ বুঢ়ী দিহিঙত পৰে | টিৰাপ নৈৰ দীঘ ১৪৫ কি:মি: আৰু অৱবাহিকাৰ কালি ১০৬৪ কি:মি: |

৬.৩ নামদাং নৈ : অসম অৰুণাচল সীমান্তৰ হাচংপানী, টিককপানী আৰু জাগুনপানী নামৰ তিনিখন জান মিলি এই নৈৰ নাম নামদাং হৈছে | নৈ খন অসমত সোমাই উত্তৰ-পশ্চিমলৈ ৫ কি:মি: আহি মাৰ্ঘেৰিটাৰ পূবত প্ৰধান পথ পাৰ হৈ বুঢ়ী দিহিঙত পৰিছে |

৬.৪ ডিৰাক নৈ : অৰুণাচলৰ ভিতৰৰ পৰা ওলাই আহি টিৰাপ জিলাৰ মাজেদি বৈ নামটক চাহ বাগিছাৰ ওচৰেদি তিনিচুকীয়া জিলাত সোমাই ডিৰাক সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ মাজেদি ৪ কি:মি: ভটিয়াই ডিৰাকমুখত বুঢ়ী দিহিঙত পৰিছে | এই নদী খনৰ দীঘ ৩২ কি:মি: |

৬.৫ নামচাং নৈ : এই নৈ খন টিৰাপ জিলাৰ সৰুখুনচা নামৰ ঠাই পৰা ওলাই উত্তৰ-পশ্চিম দিশত ২৪ কি:মি: বৈ আহি বাৰিকপানী আৰু বমাট জু নামৰ দুখন জানৰ লগ হৈ ডিব্ৰুগড় জিলাৰ শুকানজুৰি নামৰ ঠাইত ওলাই | তাৰ পাচত দেওমালীৰ কাষেদি বৈ নামচাং নৈ খন বুঢ়ী দিহিঙত পৰিছে | এই নৈ খনৰ মুঠ দীঘ ৫১ কি:মি: আৰু অৱ্ৱাহিকাৰ কালি ৩৯৯ বৰ্গ কি:মি: |

৬.৬ ডিগবৈ নৈ : এই নৈ খন তিনিচুকীয়া জিলাৰ বগাপানী সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ পৰা খাৰজান নামেৰে ওলায় | তাৰ পাচত দিহিং বনাঞ্চলৰ মাজেদি আহি দক্ষিণ বালিজান আৰু বৰজান নামৰ দুটা জানৰ সৈতে লগ হৈ ডিগবৈ তেল নলাই দি আহি ডিগবৈ নৈ নাম লয় | তাৰ পৰা দক্ষিণ-পশ্চিম দিশত বৈ গৈ ভাদৈ পাঁচ আলি হৈ দুটা মান জানৰ লগ হৈ উষাপুৰেদি এটা অৰ্ধবৃত্তাকাৰ হৈ ডিগবৈ মুখত বুঢ়ী দিহিঙত পৰিছে | এই নৈ দীঘ ৪৮ কি:মি: আৰু অৱবাহিকাৰ কালি ১৬০ বৰ্গ কি:ম: |

৬.৭ টিপলিং নৈ : তিনিচুকীয়া জিলাৰ দিহিং সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ পৰা ওলাই দক্ষিণ-পশ্চিমমুৱা হৈ নগা জান আৰু ঢেকীয়াজানৰ সৈতে লগ হয় | তাৰ পৰা বৈ আহি দুলীয়াজানৰ ওচৰৰ টিপলিং ঘাটত বুঢ়ী দিহিঙত পৰে | টিপলিং নৈখনৰ দীঘ ২৮ কি:মি: |

৬.৮ টিংৰাই নৈ : এই নৈ খন বগা পানী ৰেল ষ্টেচনৰ কাষৰ পৰা ওলাই পশ্চিমমুৱা হৈ দিহিং বনাঞ্চলৰ মাজেদি বৈ আহি তিনিচুকীয়া-দুলিয়াজান পথৰ কাষত পাখৰী জানৰ সৈতে লগ লাগি ইটাখুলি চাহ বাগিছাৰ কাষেদি এটা ভাঁজ লৈ বালিজান চাহ বাগিছাৰ উত্তৰত হুগ্ৰীজান নামৰ জান এটাৰ সৈতে লগ লাগি টিংৰাই চাৰি আলিৰ পৰা ৪ কি:মি: দক্ষিন-পশ্চিম হৈ বুঢ়ী দিহিঙত পৰে | টিংৰাই নৈখৰ দীঘ ৭৬ কি:মি: আৰু অৱবাহিকাৰ কালি ৩৪২ বৰ্গ কি:মি: |

৬.৯ দিচাম নৈ : এই নৈখন ডিব্ৰুগড় জিলাৰ জয়পুৰৰ শিলিখা পাহাৰৰ ৪৭৪ মিটাৰ উচ্চতা (নামৰূপৰ পৰ্বতপুৰৰ পৰা ৪ কি:মি: দক্ষিন-পূবত) পৰা ওলায় | তাৰ পাচত কচুজান হৈ লবংখোলা জান আৰু নাহৰপুং জানৰ সৈতে লগ লাগি আকৌ পানীবুৰা জানৰ লগ হৈ ৬ কি:মি: আহি দিচাম নৈ বুঢ়ী দিহিঙত পৰে | দিচাম নৈ খনৰ দীঘ ৩৮ কি:মি: |

৬.১০ চেঁচা নৈ : এই নৈ খন ডিব্ৰুগড় জিলাৰ পানীতোলা ৰেল ষ্টেচনৰ ওচৰৰ পৰা ওলাই দক্ষিণ-পশ্চিমমুৱা হৈ বালিজান আৰু ডিকম জানৰ সৈতে লগ হৈ ১৫ কি:মি: বৈ আহি মহমাৰি চাহ বাগিছাৰ ওচৰত ঘুগুৰা জানৰ লগ হয় | তাৰ পাচত ঘোঁৰামৰাৰ পৰা চেঁচা নৈ খন দক্ষিণ-পশ্চমমুৱাহৈ ৪ কি:মি: আহি চেঙেলী জানৰ লগ হৈ ৬ কি:মি: ভটিয়াই কোটোহাৰ ওচৰত ৩৭ নং ৰাষ্ট্ৰীয় ঘাই পথ পাৰ হৈ ১০ কি:মি: আহি বৰদৈবামৰ ওচৰত বাঘজানৰ সৈতে লগ হয় | তাৰ পৰা ৮ কি:মি: বৈ গৈ নৈ খনে চেঁচামুখত বুঢ়ী দিহিঙত পৰে | চেঁচা নৈ খনৰ দীঘ ১০৯ কি:মি: আৰু অৱবাহিকাৰ কালি ৫০২ বৰ্গ কি:মি: |

৭. দিচাং নৈ : এই নৈ খন অৰুণাচলৰ টিৰাপ জিলাৰ দক্ষিণ অংশৰ পাটকাই পৰ্বতৰ ২৬০০ মিটাৰ ওখ বুম শৃংগৰ পৰা ওলাইছে | তাৰ পাচত অৰুণাচল আৰু অসমৰ সীমাৰ কাষেৰে বৈ আহি দিল্লি নৈ নাম লৈ নামৰূপৰ দিল্লিঘাট হৈ নামৰূপ ষ্টেচনৰ পৰা ১ কি:মি: দক্ষিণে বৈ গৈ সাপেখাতী সংৰক্ষিত বনাঞ্চল সীমাইদি বৈ লংপতিয়া হৈ টিমক নৈৰ লগ হয় | ইয়াৰ পৰা ৩০ কি:মি: পশ্চিম-দক্ষিণ দিশত বৈ গৈ টাওকাক নৈৰ লগ হয় | তাৰ পাচত ১২ কি:মি: আহি চফ্ৰাই নৈৰ সৈতে লগ লাগি ৫ কি:মি: ভটিয়াই নঙলামৰা হৈ ৰজাবাৰীত ৩৭ নং ৰাষ্ট্ৰীয় ঘাইপথ পাৰ হৈ ৫ কি:মি: আহি আখৈফুটীয়াৰ বিপৰীত পাৰে বৰ পালেঙী জানৰ লগ হয় | তাৰ পাচত ডিমৌ নৈ লগ হৈ ৫ কি:মি: ভটিয়াই আহি দিচাংমুখত ব্ৰ্হ্মপুত্ৰত পৰিছে | দিচাং নৈ দীঘ ২৩০ কি:মি: আৰু অৱবাহিকাৰ কালি ৩৯৫০ বৰ্গ কি:মি:

 

দিচাঙৰ প্ৰধান উপনৈ :

৭.১ টিমন নৈ : শিৱসাগৰ জিলাৰ বৰহাট চাহ বাগিছাৰ দক্ষিণ পাহাৰৰ নামনিৰ পৰা ওলোয়া দেওপানি নৈ খনে নামদাং নৈ সৈতে লগ লাগি টিমন নৈ নাম লয় | তাৰ পাছত টিমন বাগিছাৰ মাজেদি বৈ আহি বালিজানৰ সৈতে লগ লাগি বাসুদেব বাৰীৰ ওচৰত নগাজানৰ সৈতে লগলাগি কিছুদুৰ ভটিয়াই দিচাঙত পৰে | টিমন নৈখ দীঘে ৩২ কি:ম: |

৭.২ টাওকাক নৈ : নাগালেণ্ডৰ মন জিলাৰ পূৱৰ পৰা তিনিখন নৈ তেজাম, টেকাং আৰু টিনিউ লগ হৈ উত্তৰলৈ বৈ সৰ্পিল পেথেৰে আহি নামচা নামৰ ঠাইত অসমত সোমাই শিৱসাগৰ জিলাৰ অভয়াপুৰ বনাঞ্চলৰ মাজেদি বৈ আঁহোতে নামচাই, নামতলা আৰু নাগা নৈ সৈতে লগ হৈ টাওকাক নাম লয় | তাৰ পাছত এই নৈয়ে নাফুক নৈ আৰু বৰাহী চাহ বাগিছাৰ কাষত টিয়ক নৈ সৈতে লগ লাগি চফ্ৰাই স্টেচনৰ পৰা ২ কি:মি: উত্তৰপূবত দিচাং নৈত পৰিছে | টাওকাক নৈ দীঘ ৪৮ কি:মি: আৰু অৱবাহিকা ৮২৭ বৰ্গ কি:মি: |

৭.৩ চফ্ৰাই নৈ : চফ্ৰাই নৈখন নগাপাহাৰৰ মন জিলাৰ ৱাকচিঙৰ ওচৰৰ ১২৯০ মি: ওখ পাহাৰৰ পৰা ওলাই উত্তৰ-পূব মুৱা হৈ আহি শিৱসাগৰৰ মাইবেলা চাহবাগিছাত সোমায় | ইয়াৰ পৰা উত্তৰমুৱাহৈ সপিৰ্ল পথেৰে চফ্ৰাই ৰেল স্টেচনৰ পৰা ২ কি:মি: পশ্চিমে গড়ামুৰ ঘাটত দিচাঙত পৰিছে | চফ্ৰাই নৈৰ দীঘ ৪৫ কি:মি: আৰু অৱবাহিকাৰ কালি ২৯৪ বৰ্গ কি:মি: |

৭.৪ দিৰৈ নৈ : ডিব্ৰুগড় জিলাৰ দিল্লী নগৰ নামৰ ঠাইৰ পৰা ওলাই নীলমনি আৰু সৰোজনী চাহ বাগিছা মাজেদি পশ্চিমমুৱা হৈ পিঠাগুটি চাহ বাগিছা পৰা ৪ কি:মি: ভটিয়াই ঔফুলিয়া চাহ বাগিছাৰ ওছৰত ডিকচিমৰ সৈতে লগ লাগে | ইয়াৰ পৰা দিৰৈ সংৰক্ষিত বনান্ঞ্চলৰ মাজেদি বৈ গৈ দক্ষিণ-পশ্চিমমুৱা হৈ ভতিয়াই আহি ডোমৰ দলং চাহ বাগিছা দক্ষিনে টিফুক নৈ সৈতে লগ লাগি দিচাং নৈ সমান্তৰাল কৈ বৈ আহি খৰাহাট ৰেল স্টেচনৰ কাষেদি বৈ গৈ লাকুম জান আৰু ধনেখনা জানৰ সৈতে লগ হৈ ৰজাবাৰী চাহ বাগিছাৰ পৰা ১.৫ কি:মি: উজনিত দিচাং নৈত পৰে | দিৰৈ নৈৰ দীঘ ৬০ কি:মি: আৰু অৱবাহিকাৰ কালি ৬৭০ বৰ্গ কি:মি: |

৭.৫ ডিমৌ নৈ : ডিব্ৰুগড় জিলাৰ লেঙেৰী অঞ্চলৰ ঘগৰাজান আৰু কাৱৈমাৰি জান মিলি ডিমৌ নৈ নাম লয় | ইয়াৰ পৰা পশ্চিমমুৱাহৈ নামদাং বনাঞ্চলৰ মাজেদি বৈ আহি খোৱাংৰ পৰা ৬কি:মি: পূবত কলৌলোৱা জানৰ সৈতে লগ লাগে | তাৰ পৰা দক্ষিণ-পশ্চিম দিশত বৈ আহি ৩৭ নং ৰাস্ট্ৰীয় ঘাইপথ পাৰ হৈ খোৱাং চহৰৰ কাষেৰে গৈ তিলৈ নৈ লগ লাগিছে | তাৰ পাচত দক্ষিণ-পশ্চিমমুৱা হৈ ডিমৌ ওচৰৰ দিখাৰি বাগানলৈকে বৈ আহি পশ্চিমমুৱা হয় | ইয়াৰ পৰা পানীদিহিং বনাঞ্চল মাজেদি বৈ গৈ ধাইআলি পাৰ হৈ আখৈফুটীয়াৰ পশ্চিমৰ ডিখৌমুখত ডিমৌ নৈ দিচাঙৰ সৈতে লগ লাগে | ডিমৌ নৈখনৰ দীঘ ৫৮ কি:মি: আৰু অৱবাহিকাৰ কালি ৩২০ বৰ্গ কি:মি: |

৮. দৰিকা নৈ : এই নৈ খন শিৱসাগৰ জিলাৰ নাজিৰা মহকুমাৰ চণ্টক চাহ বাগিছাৰ পূবত থকা নগা পাহাৰৰ নামনি অংশৰ পৰা ওলাইছে | ইয়াৰ পৰা ওলাই চন্টক বাগিছাৰ পূবেদি বৈ গৈ শিমলুগুৰিৰ পৰা ৩ কি:মি: পূবত ধোদৰ আলিৰ পুৰণি শিলৰ সাঁকোৰ তলেদি পাৰ হৈ, চৰাইদেউৰ পাহাৰ ওলাই দিজৈখনাৰ লগ হৈ , দৰিকা নৈ খনে উত্তৰমুৱাহৈ দৰিকা গাঁও পায় | ইয়াৰ পৰা উত্তৰ-পশ্চিমমুৱা হৈ নিমাইজানৰ লগ হৈ শিৱসাগৰৰ নগৰৰ পৰা ডেৰ কি:মি: পূবত ৩৭ ৰাষ্ট্ৰীয় ঘাইপথ পাৰ হয় | তাৰ পৰা ৮ কি:মি: বৈ গৈ মৰি দিলিহি নৈ লগ হয় | আকৌ তাৰ পৰা ৫ কি:মি: আহি দেউঘৰীয়াত দিখৌ নৈ পৰা ঠাইতে একেলগে ব্ৰহ্মপুত্ৰত পৰিছেহি |

 

দৰিকাৰ প্ৰধান উপনৈ :

৮.১ টিমুক নৈ : শিৱসাগৰ জিলাৰ নিমনাগড় চাহবাগিছাৰ পৰা ওলোৱা নামদাং নৈ খন উত্তৰ-পশ্চিম দিশত আহি নাহৰনি চাহ বাগিছা দক্ষিণে নিমনাগড় জানৰ লগ লাগি টিমুক জান নাম লয় | ইয়াৰ পৰা পশ্চিমমুৱাহৈ ৰাজগড় আলি পাৰহৈ গৌৰিজানৰ পশ্চিমলৈ আহি দৰিকা গাঁৱৰ পূবত দৰিকা নৈত পৰে |