নদী-বান্ধঃ বাস্তৱ বনাম ৰাজনীতি

(মন্তব্য-আলোচনাসমূহ কোনো সম্পাদনা নকৰাকৈ প্ৰকাশ কৰা হৈছে)

 

অগ্নিভ দত্ত: ভাৰতীয় সভ্যতা সংস্কৃতিত নৈৰ গুৰুত্ব অসীম । এই নৈৰ বুকুতেই লালিত পালিত হৈ আমাৰ সভ্যতাই বিশ্ব দৰবাৰত উজ্জ্বলি উঠিবলৈ সক্ষম হৈছিল। এই নৈবোৰৰ পাৰৰ পৰাই আধুনিক সমাজ একোখনে জন্ম লাভ কৰিছিল। সেইকাৰণেই এই নৈ সমূহ আমাৰ সভ্যতাৰ তথা আধুনিক সমাজ এখনৰ অভিন্ন অংগ । কিন্ত্ত সমাজৰ বিৱৰ্ত্তনৰ লগে লগে নৈ-পৰীয়া জীৱনে নৈৰ সীমাবদ্ধতা ভাঙি গঢ়ি তুলিলে ধৰিত্ৰীৰ বুকুত অসংখ্য নগৰ চহৰ । সলনি হ’ল মানুহৰ জীৱনশৈলী ।

আধুনিক জীৱনৰ গতিশীলতাৰ বাবে লাগতিয়াল হৈ পৰিল বিভিন্ন উপাদান। তাৰেই এটা হ’ল বিদ্যুৎ , এই বিদ্যুতেই হৈ পৰিল আধুনিক জীৱনৰ চালিকা শক্তি । কিন্ত্ত এই বিদ্যুৎ শক্তি উৎপাদনৰ বাবে লাগিল কিছুমান উৎস । এই বিদ্যুৎ শক্তি উৎপাদনৰ উৎস সমুহ হ’ল- গেছ বা কয়লা ( ফছিল জাতীয় ইন্ধনৰ পৰা ), নিউক্লিয়াৰ নতুবা অন্য প্ৰাকৃতিক উৎস যেনে সলাৰ বা সূৰ্য্যৰ পোহৰ বা সৌৰ শক্তি, বতাহ আদি । তাৰোপৰি এই বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰিব পাৰি আমাৰ নৈ অথবা জলাধাৰা সমূহৰ পৰা । দেশ এখনৰ মানদণ্ড নিৰ্ভৰ কৰে বিদ্যুৎ শক্তি উৎপাদনৰ যোগেদি । দেশৰ প্ৰগতিৰ মাপ কাঠি হয় এই অতি আৱশ্যকীয় বিদ্যুৎ উৎপাদন।

ভাৰতবৰ্ষৰ মুঠ জনসংখ্যা প্ৰায় ১২৫ কোটি। এই ১২৫ কোটি মানুহৰ বিপৰীতে আমাৰ দেশত বিদ্যুৎ উৎপাদন হয় প্ৰায় ২.৩ লাখ মেগাৱাট। আৰু বিদ্যুৎ উৎপাদনত আমাৰ দেশৰ স্থান বিশ্বৰ ভিতৰতে তৃতীয় । তাৰ তুলনাত ৪০ কোটি মানুহে বসবাস কৰা আমেৰিকাৰ বিদ্যুৎ উৎপাদন প্ৰায় ১১ লাখ মেগাৱাট আৰু ১৩০ কোটি মানুহৰ বিপৰীতে চীন দেশে উৎপাদন কৰে প্ৰায় ১৩ লাখ মেগাৱাট বিদ্যুৎ । এতিয়া আহো এই বিদ্যুৎ উৎপাদনৰ উৎস সমূহৰ কথালৈ,চীন দেশে প্ৰায় ৯ লাখ বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰে কয়লা বা গেছ জাতীয় উৎসৰ যোগেদি ।আৰু প্ৰায় ৩ লাখ মেগাৱাট বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰে হাইদ্ৰ পাৱাৰ বা নৈ –জলাধাৰ আদিৰ যোগেদি ।

সেইদৰে আমেৰিকাৰ বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰে মুলত কয়লা বা গেছ জাতীয় উৎসৰ যোগেদি আৰু উৎপাদন হয় প্ৰায় ৭.৫ লাখ মেগাৱাট আৰু নিউক্লেয়ৰ উৎসৰ পৰা প্ৰায় ১ লাখ মেগাৱাট । হাইড্ৰ’ প্ৰজেক্টৰ পৰা উৎপাদিত হয় প্ৰায় ৮০ হেজাৰ মেগাৱাট বিদ্যুৎ । তাৰ তুলনাত ভাৰতৰ বিলদ্যুৎ উৎপাদনৰ মুল উৎস সমুহ হ’ল- কয়লা বা গেছ জাতীয় ইন্ধনৰ পৰা প্ৰায় ১.৫ লাখ মেগাৱাট, নিউক্লিয়াৰ প্ৰজেক্টৰ পৰা ৬ হাজাৰ মেগাৱাট আৰু জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পৰ পৰা প্ৰায় ৪০ হাজাৰ মেগাৱাট বিদ্যুৎ উৎপাদন হয়। কিন্ত্ত আমাক চীন বা আমেৰিকা আদি দেশৰ লগত ফেৰ মাৰিব পৰা হ’বলৈ হ’লে বিদ্যুৎ উৎপাদন খৰতকীয়াকৈ বঢ়াব লাগিব ।

এতিয়া কথা হ’ল বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰিবলৈ হ’লে উৎপাদনৰ উৎসও থাকিব লাগিব পৰ্য্যাপ্ত পৰিমানে আৰু উৎপাদনৰ ব্যয় যিমান পাৰি সিমান কম কৰিব পাৰিলে ভাল হয়, বিশেষকৈ আমাৰ দৰে দুখীয়া দেশ এখনত। মূলত কয়লাই আমাৰ দেশৰ প্ৰধান ইন্ধন বিদ্যুৎ উৎপাদনৰ, কিন্ত্ত তাত আকৌ অসুবিধা কেইবাটাও ।

ভাৰতত লগাতকৈ কম উৎপাদন হয় কয়লা আৰু প্ৰাকৃতিক গেছ । বিভিন্ন ৰঙা ফিটাৰ মেৰ পেছত সোমাই ক’ল ইণ্ডিয়া নামৰ ৰাজহুৱা খণ্ডৰ কয়লা উৎপাদনকাৰী সংস্থাটোৱেও লগা ধৰণে কয়লা উৎপাদন কৰাত ব্যৰ্থ হৈছে। প্ৰাকৃতিক গেছৰ ক্ষেত্ৰটো একেই হৈছে, ৰিলায়েন্স নামৰ ব্যক্তিগত খণ্ডৰ উদ্যোগটোৱেও উৎপাদন সামৰ্থ অনুযায়ী কৰাত ব্যৰ্থ হৈছে বিভিন্ন কাৰণত। ইফালে উৎপাদিত গেছৰ মূল্য বৃদ্ধিৰ আবেদন জনায় আছে প্ৰাকৃতিক গেছ উৎপাদনকাৰী কোম্পানি কেইটাই।

যদি চৰকাৰে গেছৰ মূল্য বৃদ্ধিত সন্মতি দিয়ে গেছক ইন্ধন হিচাবে লোৱা বিদ্যুৎ উৎপাদনৰ খৰছ যে বাঢ়িব সেইটো খাটাং ।এইবোৰ সমস্যাৰ ওপৰিও আমাৰ দেশত উৎপাদিত কয়লাৰ গুনগত মানও বৰ ভাল নহয় ।আমাৰ ইয়াৰ কয়লাৰ কেলৰিফিক ভেল্লু যথেষ্ঠ কম বিশ্বৰ আন ঠাইৰ উৎপাদিত কয়লাৰ তুলনাত। সেই কাৰণে বিদ্যুৎ উৎপাদনত লগা কয়লাৰ পৰিমানও বাঢ়ি যায়। তাতোতকৈ ডাঙৰ কথাটো হৈছে আমাৰ দেশৰ কয়লাত ছাইৰ (Ash)ৰ পৰিমান বৰ বেছি আৰু সেইকাৰণে আমাৰ দেশৰ কয়লাৰ পৰা পৰিবেশ প্ৰদূষণো বেছি হয় ।

মুঠৰ ওপৰত কয়লাৰ পৰা উৎপাদিত বিদ্যুৎৰ চিত্ৰখন বৰ সুবিধাজনক নহয় । বৰ্ত্তমান নিউক্লিয়াৰ (পাৰমানৱিক) বিদ্যুৎ প্ৰকল্পৰ পৰিমানও যথেষ্ঠ কম আৰু সেইবোৰ প্ৰকল্পৰ প্ৰাথমিক নিৰ্মাণ কাৰ্য্যত খৰছৰ পৰিমান অতি বেছি লগতে জাপানৰ ফুৰছিমাত হোৱা দুৰ্ঘটনাৰ পাছত বিভিন্ন সংগঠনে লোৱা প্ৰতিবাদী কাৰ্য্যইও এই নিক্লিয়াৰ প্ৰজেক্ট বিলাকত বিধি পথালি লগাইছে। সেইদৰে সৌৰ শক্তি প্ৰকল্প বিলাকেও অনাগত দিন বোৰত এক গুৰুত্বপুৰ্ন ভুমিকা ল’ব সেইটো খাটাং । সম্পূৰ্ণ প্ৰদূষণ-মুক্ত এই প্ৰকল্প বিলাক আৰু সৌৰ শক্তিৰ সহায়ত বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰিব পৰা যায়। সৌৰ শক্তিৰে চলা বিদ্যুৎ আহৰণৰ প্ৰযুক্তি বৰ উন্নত মানৰ হয় আৰু এই প্ৰযুক্তিত পাৰম্ভিক খৰছ বৰ বেছি লগতে উৎপাদন খৰছও বৰ বেছি। যদি তুলনা কৰা যায় সৌৰ শক্তিৰে উৎপাদিত বিজুলী শক্তিৰ দাম হয়তো প্ৰতি ইউনিটত প্ৰায় তিনি গুণমান বা তাতোতকৈও বেছি হব আন উৎসৰ পৰা উৎপাদিত বিজুলী শক্তিৰ তুলনাত ।

তাৰোপৰি ভৌগলিক দিশৰ পৰা ভাৰতৰ কেইখনমান ঠাইহে ব্যৱসায়িক ভাৱে সৌৰশক্তিৰ উৎপাদন কেন্দ্ৰৰ প্ৰকল্পৰ বাবে উপযুক্ত। আৰু এই প্ৰযুক্তি এতিয়াও আৰু উন্নত হোৱাৰ থল আছে। তাৰমানে হ’ল আমাৰ দেশত শক্তি আহৰণৰ উৎস কিছুপৰিমানে সীমিত অথচ আমি ফেৰ মাৰিব লাগে চীন আৰু আমেৰিকাৰ দৰে মহাশক্তিৰ লগত । চৰকাৰে হিচাব কৰি দেখিলে যে দেশখনৰ জলসম্পদ সমূহৰ পৰা ইচ্ছা কৰিলে প্ৰায় ১ লাখ মেগাৱাট পৰিমানৰ বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰিব পৰা যায় । এই জলাধাৰ সমূহৰ আকৌ বেছি ভাগেই আমাৰ উত্তৰ পুৰ্ব্বাচলত অৱস্থিত । এফালে প্ৰচুৰ সম্ভাৱনাৰ এই অঞ্চল বিলাক আনফালে এই প্ৰকল্প বিলাকৰ পৰা হব পৰা ক্ষয় ক্ষতিৰ চিন্তাৰ মাজত এই প্ৰকল্প বিলাকৰ ভৱিষ্যত । এই প্ৰকল্পবোৰত কিছুমান বান্ধ বনাব লাগিব আৰু অসুবিধাটো হৈছে তাতেই ।

বান্ধ হোৱা মানেই বান্ধ হ’ব লগা ঠাইৰ পৰা হয়তো উচ্ছেদ হ’ব সেই ঠাই খনত যুগ যুগ ধৰি বসবাস কৰি অহা এক বৃহৎ সংখ্যক বাসিন্দা। তাৰোপৰি হয়তো পৰিবেশৰ ওপৰতো বিভিন্ন ধৰনে বিৰুপ প্ৰভাব পেলাব । কিন্ত্ত সেই বুলিয়েই জানো পৃথিৱীৰ অনান্য ঠাইত বান্ধ বনোৱা নাই । অকল আমেৰিকাতে সৰু বৰ আদি কৰি বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ প্ৰায় ৫০০০০ ৰৰো ওপৰৰ বান্ধ আছে । আনকি ৫০ টাৰো বেছি বৃহৎ বান্ধ তথা বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰা প্ৰকল্প (২০০০ মেগাৱাটৰ ওপৰ বিদ্যুৎ উৎপাদনৰ ক্ষ্মতা এটা প্ৰকল্পৰ) পৃথিৱীৰ বিভিন্ন ঠাইত বৰ্ত্তমান উপলব্ধ তাৰোপৰি আন প্ৰায় ৩০ টাৰো ওপৰৰ বৃহৎ বান্ধ তথা বিদ্যুৎ প্ৰকল্প নিৰ্মিয়মান অৱস্থাত আছে পৃথিৱীৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত ।
উল্লেখযোগ্য কথাটো হ’ল নতুনকৈ নিৰ্মাণ কাৰ্য্য চলি থকা বান্ধবোৰৰ আকৌ বেছি ভাগেই হ’ল চীন দেশৰ । তাৰে “থ্ৰি জৰ্জ” নামৰ ২২৫০০ মেগাৱাট বিদ্যুৎ প্ৰকল্পটোৱে উৎপাদনও আৰম্ভ কৰিছে ২০১৩ চনত ।তাৰোপৰি কানাডাৰ দৰে উন্নত দেশত প্ৰায় ৫০০ টাৰও ওপৰৰ জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পৰ পৰা প্ৰায় ৮০০০০ মেগাৱাট বিদ্যুৎ উৎপাদন হয় । আৰু অহা বিশবছৰত কানাডাই জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পত প্ৰায় ১২৫ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ খৰছ কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰিছে (১ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ মানে প্ৰায় ৬০০০ কোটি ভাৰতীয় টকা)
এইটো নোহোৱা নহয় যে এনেকুৱা বান্ধ বোৰৰ পৰা বিপদৰ আশংকা নথকা নহয়, কিন্ত্ত বিজ্ঞান তথা প্ৰযুক্তিৰ অগ্ৰগতিৰ লগে লগে সাম্ভাব্য বিপদৰ আশংকা সমূহক নিৰ্মূল কৰাৰ প্ৰযুক্তিও প্ৰয়োগ কৰা হয় । নদীবান্ধ এটা হ’ব লগা ঠাই দোখৰৰ পুংখানোপূংখ ভাৱে পৰীক্ষা কৰা হয় তাৰোপৰি বান্ধটো কেনেকুৱা হোৱা উচিত কিমান পানী ধৰি থোৱাৰ ক্ষমতা হ’ব কেনেকৈ ধৰি থোৱা হব, ভুমিকম্প হ’লে কেনেকুৱা প্ৰভাৱ পৰিব আদিকে ধৰি সকলো কথাই বৈজ্ঞানিক পদ্ধতিৰে বিভিন্ন ধৰণেৰে পৰীক্ষা কৰি চোৱা হয় তাৰ পাচতহে নিৰ্ম্মাণ কাৰ্য্যৰ অনুমতি দিয়া হয়। এইবোৰ কৰোতে আকৌ আন্তৰ্জাতিক মান নিৰুপিত পদ্ধতিহে প্ৰয়োগ কৰা হয় । গতিকে সকলো চালি যাৰি চোৱাৰ পাছত দেখা যায় নিৰ্ম্মাণ হ’ব লগা যিকোনো বান্ধেই যথেষ্ট পৰিমানে নিৰাপদ বুলিয়েই কব পাৰি ।

বান্ধতো যেনিবা হ’লেই সুৰক্ষিত, কিন্ত্ত বান্ধটো হোৱাৰ লগে লগে বান্ধটো ধৰি ৰাখিব লগা পানী খিনিৰ পৰা জলাধাৰটোৰ জৈৱ বিচিত্ৰ্যৰ ওপৰত কেনে প্ৰভাৱ পৰিব ? সেইটোও অতি গভীৰ ভাৱে চাব লগা বিষয়। কিন্ত্ত গোটেই বিলাক কাম বৈজ্ঞানিক ভিত্তিত কৰিব পৰা যায় । কিন্ত্ত কেৱল ৰাজনৈতিক পাকচক্ৰত আচল কথা বিলাকত গুৰুত্ব নিদি ৰাজনৈতিক লাভা-লাভৰ চিন্তাত থাকিলে আমাৰ দৰে দুখীয়া দেশ এখনৰ উন্নতি কেনেকৈ হ’ব। ব্যক্তিগত ভাৱে এজন কাৰিকৰী লোক হিচাবে দেখো আমি কৰা প্ৰত্যেকটো কামৰেই বিশেষভাৱে পৰীক্ষা নিৰীক্ষা কৰি চোৱাৰ পাছতহে সেইটো প্ৰৱৰ্ত্তনেই কঁওক নিৰ্মাণেই কঁওক কৰিবলৈ আগবঢ়া হ’য় ।এইখিনিতে উল্লেখ কৰা ভাল হ’বযে জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প বিলাকৰ সফলতা বা বিফলতা বহু পৰিমানে নিৰ্ভৰ কৰে নিৰ্মান কাৰ্য্যত ব্যৱহৃত সামগ্ৰী তথা প্ৰযুক্তিৰ ওপৰত ।যদি ভালদৰে পৰীক্ষা কৰিচোৱা যায় যোৱাকেইদশক মানত এই বোৰ প্ৰকল্পৰ বিফলতাৰ পৰিমান যথেষ্ট কম হৈছে উন্নত প্ৰযুক্তিৰ উপযুক্ত ব্যৱহাৰৰ কাৰণে।

তেলশোধনাগাৰেই কঁওক বা আন পেট্ৰ’কেমিকেল উদ্যোগবোৰ কাৰ্য্যগতভাবে একো একোটা বোমা সদৃশ বস্তু কিন্ত্ত এইবোৰ নিৰ্মাণ কৰাৰ আগতে ডিজাইনৰ পৰা আৰম্ভ কৰি নিৰ্মাণ কাৰ্য্যলৈ কেবাটাও ভাগত পুংখানুপুংখ ভাৱে চোৱাৰ পাছতহে তাক উৎপাদনৰ কাৰণে ব্যৱহাৰ কৰা হয় । সেইকাৰণেই এইবোৰ প্ৰকল্পৰ পৰা হ’ব পৰা বিপদৰ সম্ভাৱনা একেবাৰে কম। তেনেকৈয়ে এই বান্ধ আদিকে ধৰি জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প বিলাকৰো বিভিন্ন প্ৰকাৰেৰে অনুসন্ধান পৰীক্ষা নিৰিক্ষা চলাইহে প্ৰকল্প এটা বনাবলৈ সেউজ সংকেত দিয়া হয়।

কিন্ত্ত বিগত কেইবা বছৰত আমি যি দেখিছো সেইয়া দেশ খনৰ আৰু বিশেষকৈ আমাৰ দৰে অনুন্নত ৰাজ্য এখনৰ কাৰণে একেবাৰেই ভালখবৰ নহয়।বৃহৎ বান্ধটো হব লাগে নে নেলাগে সেইটোত হয়তো ৰাইজৰ ভাল বেয়া হোৱাৰ চিন্তাতকৈও ৰাজনৈতিক ভাৱে কাৰ কিমান লাভা লাভ হব তাৰে অংক বেছি কৰা হয়। তাৰ এটা সৰু উদাহৰন- আমাৰ অসমত আজি কেবা বছৰ ধৰি বিদ্যুৎ সংকতে ৰাইজক বাৰুকৈয়ে জুৰুলা কৰি ৰাখিছে । চাহিদাতকৈ উৎপাদনৰ পৰিমান কম । তাকেলৈ দল সংগঠনৰ লগতে দেশৰ প্ৰধান ৰাজনৈতিক দল বি জে পিৰও ওজৰ আপত্তিৰ অন্ত নাই । চৰকাৰেও বিশেষ সৰু-সুৰা ইটো সিটোৰ লগতে সোৱনশিৰী প্ৰকল্প শেষ হলে চাহিদা অনুযায়ী বিদ্যুৎ পোৱা যাব বুলি শান্তনা লভাতেই নিজৰ দায়িত্ব শেষ বুলি বহি থাকিল।

ইফালে সেই বি জে পি দলটোৱেই আকৌ বান্ধ বিৰোধী অৱস্থান গ্ৰহণ কৰি চৰকাৰক বান্ধ নিৰ্মাণত যোৱা কেইবা বছৰ বিধি পথালি দি থাকিল । কিন্ত্ত সেই একেই বি জে পি দলে কেন্দ্ৰত চৰকাৰ গঠনৰ পাছত এই নদীবান্ধৰ কাম আৰম্ভ কৰাৰ ইংগিত দিছে । এতিয়া কথা হল যদি বি জে পিয়ে প্ৰকল্পটো লাগে বুলি এতিয়া অনুভৱ কৰিছে তেনে হলে জানো তেঁওলোকে ইমান দিন এই প্ৰকল্পৰ বিৰোধীতা কৰি সাধাৰণ জনগনক ভুল পথে পৰিচালিত কৰা নাই ।

লগতে জানো এই প্ৰকল্পৰ উৎপাদন কাৰ্য্যত বিলম্ব ঘটাই ৰাইজক বিদ্যুৎ সংকটৰ পৰা মুক্ত হোৱাত বাধা দি থকা নাই ? এইটো কেৱল এটা সৰু উদাহৰণহে, আৰু এইয়া কেৱল বি জে পি য়েহে কৰে এনে নহয়। এই এনেকুৱা ৰাজনীতি কংগ্ৰেছকে ধৰি সকলোবোৰ ৰাজনৈতিক দলেই কৰি আহিছে । এনেকুৱাবিলাক কথাই হয়তো এই ৰাইজৰ বিশেষ ভাৱে লাভৱান নকৰে , কেৱল লাভৱান কৰিব ক্ষুদ্ৰ ৰাজনৈতিক আশা আকাংক্ষ্যাক এই দল তথা ইয়াৰ নেতা পালি নেতাসমূহৰ। উপকাৰিতা বা অপকাৰিতাৰ সঁচা মান নিৰূপিত হঁওক। দেশ তথা ৰাইজ সঁচা অৰ্থত লাভৱান হঁওক। গতিকে ক্ষুদ্ৰ ৰাজনৈতিক লাভা লাভৰ চিন্তাৰ পৰা বাহিৰলৈ আহি চৰকাৰ আৰু বিৰোধীৰ অৱস্থান গ্ৰহন কৰা দল সংগঠনে দেশৰ কাৰণে ভাল হোৱা কাম কৰাত জোৰ দিব লাগে । আশাকৰো বিৰোধিতা কেৱল ক্ষমতা দখলৰে আহিলা নহওঁক। লগতে আমাৰ বুদ্ধিজীৱি সকলো এইবোৰ বিষয়ত সাৱধানে মন্তব্য দিয়াৰ দৰকাৰ । আজি হীৰেণ গোঁহাই ডাঙৰীয়াৰ অসমীয়া প্ৰতিদিন কাকতত প্ৰকাশিত প্ৰবন্ধটোৰ হেডলাইনটো কোনোপধ্যেই দায়বদ্ধ বুদ্ধিজীৱিৰ যেন নালাগিল, এনেকুৱা হেডলাইন দুৰ্ভাগ্যজনক ।
(বি: দ্ৰ: লিখক নদীবান্ধ বিশেষজ্ঞ নহয় কিন্ত্ত বিশেষজ্ঞ নোহোৱাকৈয়ে এচামে যেনেদৰে নদীবান্ধ তথা জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পৰ বিৰোধিতা কৰিছে তাকে দেখি তেল আৰু গেছ প্ৰকল্প তথা বিভিন্ন ৰিফাইনেৰি আদি বিপদজনক প্ৰকল্পৰ ডিজাইনৰ পৰা আৰম্ভ কৰি তাক চলোৱাৰ অভিজ্ঞতাৰ পৰা উৎসাহিত হৈ কথা খিনি লিখি উলিয়াইছো । লগতে এটা কথাও উল্লেখ কৰি থঁও মই নিজে দক্ষিণ আফ্ৰিকাত যত থাকো তাৰ পৰা মাথো কেইকিল মিটাৰ দুৰত ১০০০ মেগাৱাট (অসমৰ মুঠ বিদ্যুৎ উৎপাদনৰ প্ৰায় সমান) বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰা নদী বান্ধ তথা বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰা প্ৰকল্প এটা অৱস্থিত । বান্ধটো ১৯৮১ চনতে নিৰ্মিত আৰু বান্ধটোক কেন্দ্ৰ কৰি পৰ্য্যতন উদ্যোগকে ধৰি বিভিন্নতা উদ্যোগ গঢ়ি উঠিছে ।)

ৰক্তিম শৰ্মা: চিন্তাগধুৰ লেখা । আৰু বিদ্যুৎ উৎপাদনত আমাৰ দেশৰ স্থান বিশ্বৰ ভিতৰতে তৃতীয় । …বাপৰে, আমাৰ ইয়াৰ গাওঁবোৰত কেতিয়াও ভল্টেজে নাথাকে । তেনেহলে কোনে কি কৰে বিদ্যুতবোৰ ।

 

মনোজ কুমাৰ মহন্ত: ধন্যবাদ দত্তদেউ| এনে ধৰনৰ লেখা (আলোচনা)এটা পঢ়িবলৈ বিচাৰি আছিলোঁ| আপোনাৰ কলমত পঢ়িব পাই সুখী হ’লোঁ| প্ৰকৃততে সৰ্বাত্মকভাৱে বান্ধৰ বিৰোধীতা কোনেওঁ কৰা নাছিল /নাই !বান্ধৰ পৰা হ’ব পৰা বিপদ সমূহক দূৰ কৰি বান্ধ বনাবলৈ আহ্বান /দাবী জনোৱা হৈছে| লগতে বান্ধৰ জৰিয়তে বানপানী সমস্যাটোও কিছু সমাধান হয়, সেইটো বিচৰা হৈছে| কিন্তু কৃত্তপক্ষ সেইখিনি কৰিবলৈ নাৰাজ| বুজি নাপাওঁ বিশেষজ্ঞ কমিটি বহাই কিয়, যদি সিদ্ধান্ত সমূহ মানিব বিচৰা নহয় ! হয়তো বান্ধৰ বৰ্তমানৰ অৱস্থিতিক (সাল সলনি নকৰা ) বিশেষজ্ঞ কমিটিয়ে গ্ৰীণ চিগনেল নিদিয়া পৰ্য্যন্ত বি. কমিটি গঠন কৰা ভাওঁনাখন চলি থাকিব! আৰু বোধকৰোঁ এইবাৰৰ খনেই তেনে গ্ৰীণ চিগনেল দিবই নেকি!! বান্ধৰ ইছ্যুত ভাজপাই যি খিনি ৰাজনীতি কৰিব পাৰে সেইখিনি কৰি দেখুৱালে| প্ৰশ্ন হ’ল ভাজপাই বিৰোধিতা কৰিলে বুলিয়েই বান্ধটো বনোৱা উচিত নহয় বা সমৰ্থন কৰিলে বুলিয়েই বনোৱা উচিত তেনে হ’ব নালাগে| চাব লাগে বান্ধৰ ক্ষেত্ৰত উঠা মূল প্ৰশ্নসমূহৰ এটা ন্যায় সংগত উত্তৰ তথা ব্যৱস্থা দিয়া হৈছেনে নাই|

অগ্নিভ দত্ত: মই আগতেই কৈছো মই নদী বান্ধ বিশেষজ্ঞ নহয় কিন্ত্ত মই এইটো কও প্ৰযুক্তিৰ যথেস্ট উন্নতি হৈছে ।আনকি চীনৰ “থ্ৰী জৰ্জ “প্ৰকল্পটোৰ ভৌগলিক অৱস্হানও অনুকুল নহয় কিন্ত্ত উন্নত প্ৰযুক্তিৰ উপযুক্ত প্ৰয়োগেৰে সেইয়া সম্ভৱ কৰি তোলা হৈছে । এন এইচ পি চি প্ৰতিস্ঠানটো বান্ধ বনোৱা আৰু জল বিদ্যূত প্ৰকল্প বনোৱা এটা নতুন প্ৰতিস্ঠান নহয় দশকযোৰা অভিগ্যতাৰে পুস্ট এক প্ৰতিস্ঠান ।গতিকে তেখেত বিলাকে বান্ধ সমন্ধত যি খিনি কৈছে তাকও শুনাটো আৱশ্যক ।মই ব্যক্তিগতভাৱে এই প্ৰকল্প হোৱাটো বিচাৰো ।
এসময়ত তেজ দিলেও তেল নিদিও বুলি চিঞৰা অসমীয়াই জানি থোৱাটো ভাল আজিৰ দিনটোত অসমৰ তেলেৰে অসমৰ ৰিফাইনেৰী কেইটি চলাবলৈয়ে তেলে নোজোৰেগৈ ।

ৰক্তিম শৰ্মা: মই ভাবো অসম তথা উত্তৰ পূৱত যিমান খৰস্ৰোতা নৈ আছে ,বৃহত বান্ধৰ সলনি ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ জলবিদ্যুত প্ৰকল্প স্থাপনে সমস্যাটো সমাধান কৰিব । সোৱনশিৰিৰ প্ৰকল্প হবলৈ দিয়া মানে অৰুণাচলৰ ১৬৪ টা বৃহত প্ৰকল্পত অনুমোদন কৰা । ভুটানৰ কুৰেশ্বিৰ দৰে মজলীয়া প্ৰকল্পই বেকীনৈৰ সুতি সলনি কৰি ভয়ংকৰ অৱস্থাৰ সৃষ্টি কৰিছিল । তাৰোপৰি ডাইন ষ্ট্ৰিম এফেক্টৰ সমস্যা সমাধান কৰিবলৈ পৰিকল্পিত নীতি থকাৰ লগতে অতি কমেও ৩৫ % শক্তি বিনামুলীয়াকৈ অসমক দিব লাগে, সংবিধান সংশোধন কৰি হলেওঁ ।

 

ৰক্তিম শৰ্মা: মহন্তদেউ , ১৬৪টা বৃহত বান্ধে একেলগে পানী এৰি দিলেই মহাবিনাশ হব । ভুটানৰ মাত্ৰ ৬০০ মগাৱাটৰ প্ৰকল্পৰ পানীয়ে নামনি অসমৰ যি ক্ষতি কৰিছিল নিজ চকুৰে দেখিছো । যদি সোৱনশিৰিৰ ভেত্ৰত কৰিবই লাগে বান্ধৰ উচ্চতা -আয়তন কমাই মজলীয়া আকাৰৰ কৰক আৰু বাকী ১৬৪টা ক্ষুদ্ৰ আকাৰৰ কৰক যাতে সাম্ভাব্য ক্ষতিৰ পৰিমাণ কমে । ভাৰতক চুপাৰ পাৱাৰ কৰিবলৈ গৈ অসমখন ধ্বংস হবলৈ দিয়াটো কিজানিসঠিক নহব । বাকী ৩৫% বা যিয়েই হওক সেয়া উপৰোক্ত নদীবান্ধৰ ক্ষেত্ৰত হওঁক ।

অগ্নিভ দত্ত: চীনৰ থ্ৰী জৰ্জ নামৰ 22500 মেগাৱাট সম্পন্ন প্ৰকল্পটোৰ ভূ তাত্তিক অৱস্হানও অনুকুল নাছিল কিন্ত্ত উন্নত প্ৰযুক্তিৰ প্ৰয়োগে তাকো সম্ভৱ কৰি দেখুৱাইছে ।

1975 চনৰ চীনৰ বানকিয়াও প্ৰকল্পৰ অতি বিপৰ্য্যয়েই ইতিহাসৰ অন্যতম বিফলতা ।তাৰ পাছতেই হয়তো জনহানিৰ ফালৰ পৰা 1889 চনত আমেৰিকাৰ চাউথ ফৰ্ক ৰ বিফলতাই অন্যতম।

 

প্ৰতিম প্ৰতাপ বৰুৱা মালপাচাঁ বান্ধৰ ( Malpasset Dam) বিপৰ্য্যয়ো কম নাছিল।

 

অচিন্ত বৰঠাকুৰ: বৃহৎ নদীবান্ধৰ পৰা সামগ্ৰিকভাৱে হয়তো দেশৰ উন্নতি নিশ্চয় হ’ব, কিন্তু সেই “দেশ”ৰ ভিতৰত সম্ভবতঃ অসমক ধৰা হোৱা নাই। বান্ধটোৰ পৰা উৎপন্ন হ’বলগা বিদ্যুতৰ ১২শতাংশও কাষৰীয়া ৰাজ্য অসমে নাপায়। ইপিনে চীনে গঢ়া বান্ধৰ ফলত ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ জলস্তৰ ইতিমধ্যে অৱনমিত হৈছেই বুলি বাতৰি ওলাইছে। ডিজাইন সম্বন্ধীয় ত্রুতি বাদ দিলেও জলস্তৰ নিম্নগামী হোৱাটোৱে কৃষি, জলবায়ুকে আদি কৰি জৈৱ বৈচিত্ৰৰ ওপৰতো কুপ্ৰভাৱ পেলোৱাৰ কথা চৰ্চিত হৈ আছে। বিশেষজ্ঞৰ নিৰপেক্ষ মতামত অহাৰ আগলৈকে এই বিষয়ে সমৰ্থন আগবঢ়োৱাত খোকোজা লাগে দেখোন। বিদ্যুতৰ যোগান নোপোৱা ৰাজ্যই আনক উন্নতি করিবলৈ সুবিধা দি নিজে বাসস্থান তথা কৃষিভূমিও এৰিবলগীয়া হ’লে আগলৈ তেওঁলোকক কোনে চাব !!

 

প্ৰতিম প্ৰতাপ বৰুৱা উত্তৰাঞ্চলৰ বিপৰ্য্যয়ো নদীবান্ধবোৰৰ কাৰণেই হৈছিল বুলি চৰকাৰেও ছুপ্ৰীম কৰ্টৰ সন্মুখত স্বীকাৰ কৰিছে। এনেধৰণৰ কিছুমান কাৰণতেই ভূমিকম্পপ্ৰৱণ অঞ্চলত বৃহৎ নদীবান্ধ নিৰ্মাণৰ বিৰোধিতা কৰো।

 

মনোজ কুমাৰ মহন্ত:  “সোৱণশিৰি নৈখনো যোৱা ৯৬বছৰৰ ভিতৰত (১৯১১-২০০৭)পূবৰ পৰা পশ্চিমলৈ ১৬ কি মি বেছি দূৰত্ব অতিক্ৰম কৰি আঁতৰি আহিছে| তাৰ অৱবাহিকা এটা বৃহৎ চৰিয়াৰ দৰে| তাৰ ওপৰত থকা তুলনামূলক ক্ষীণ পলসুৱা মাটিত হিমালয়ৰ কঠিন হেঁচা পৰিছে| এই হেঁচাৰ মাত্ৰা আধুনিক দ্বিমাত্ৰিক অধ্যয়নে সঠিকভাৱে নিৰ্ধাৰণ কৰিব পাৰে| এন এইচ পি চিয়ে চলোৱা এনে অধ্যয়নৰ ফলাফল বিশেষজ্ঞ কমিটীক জানিবলৈ দিয়া হোৱা নাই| বান্ধৰ অৱস্থানৰ এক কি মি দক্ষিণত আৰু পাঁচ কি মি পশ্চিমে দুটা ডাঙৰ চ্যুতিৰ (Fault) অৱস্থিতি অনুমান কৰা হৈছে শিলাস্তৰত| (বিশেষজ্ঞ কমিটীৰ প্ৰতিবেদন, দশম অধ্যায়, পৃষ্ঠা ১-৩)বিশেষজ্ঞ কমিটীয়ে স্পষ্টকৈ কৈছে যে এনে ভূ -তাত্ত্বিক আৰু ভূকম্পনবিশিষ্ট অৱস্থাত বৃহৎ বান্ধ নিৰ্মাণ কৰা অযুগুত| (বি. ক. প্ৰ., ২০. ৩. ১, প্ৰথম খণ্ড ১, ২ পৃষ্ঠা ১০)| সেয়ে বান্ধৰ আয়তন আৰু উৎপাদন ক্ষমতা হ্ৰাস কৰিবলৈ পৰামৰ্শ দিয়া হৈছে (ঐ)|… কিন্তু বি. ক. ৰ মতে বৃহৎ বান্ধটোৱে তেনে চাপ বা সংঘাত সহ্য কৰিব পাৰিলেও দুকাষত পাহাৰৰ অপেক্ষাকৃত দুৰ্বল শিলাস্তৰে নোৱাৰিব আৰু ফলত স্থানচ্যুত হোৱা বৃহৎ বান্ধৰ পত অনিৰ্বায্য| (ঐ, ২, পৃষ্ঠা ০২)|… সদন কমিটিৰ মতে বছৰি গড়ে ৪৪০ চে. মি. বৰষুণ হোৱা আৰু বাৰিষা সঘনে মেঘস্তুপ (cloud brust) হোৱা এই অঞ্চলত বিশেষকৈ পাৰ্বত্য অংশত বৃহৎ বান্ধটোত প্ৰবল চাপ সৃষ্টি কৰিব |এন এইচ পি চি য়ে কৈছে যে তেওঁলোকে এই পানী বান্ধৰ পৰা অপসাৰিত কৰিবলৈ জলনিৰ্গমন পথ নিৰ্মাণ কৰিছে |তেওঁলোকে পুৰণা অভিলেখ চাই সৰ্বোচ্চ পৰিমাণৰ ১২,০২৪ কিউমিকলৈ পানী আঁতৰোৱাৰ ব্যৱস্থা বান্ধৰ আৰ্হিৰ অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছে |কিন্তু বি. ক.ৰ মতে ১৯৭১চনৰ জুলাইত নদীৰ বুকুৰে ২১,১৩০ কিউমেক পানী বৈ গৈছিল প্ৰাপ্ত অভিলেখ অনুযায়ী |অৰ্থাত বৃহৎ বান্ধৰ ওপৰত বৃষ্টিজনিত চাপ বিপদজ্জনক হোৱাৰ আশংকা আছে |” -নিবন্ধঃআমাৰ অসম, ১৯ ছেপ্তে. /২০১০, লেখক ড. হীৰেন গোহাঁই|

পংকজ ঠাকুৰীয়া: ৩জৰ্জ বান্ধত যিসকল লোক ক্ষতিগ্ৰস্ত হবলগীয়া আছিল বা সম্ভাবনা আছিল তেওলোকৰ পুনসন্স্থাপনৰ বাবে কিমান টকা ধাৰ্য্য কৰা হৈছিল আৰু কেনেদৰে ক’ৰা হৈছিল সেইখিনি চালে বহুত কথা ওলাই পৰে। ৩ জৰ্জ বান্ধৰ বাহিৰেও চীন দেশে আৰু বহুতো বান্ধ নিৰ্মান কৰিছে। কিন্তু ভাৰতত য’ত ১৯৬৩ চনৰ ৫ এপ্ৰিলত ৮০ মিটাৰৰ বান্ধ নিৰ্মান কৰাৰ প্ৰকল্প আজিও ১২০, ১৩৭ আদি কৰি কেবল ৰাজনীতিৰ নাম কমোৱা চলি আছে তাত আমি কি আশা কৰিম? ৫৪৭ মিটাৰ (যিমান মনত আছে) মেইন নলা বনোৱাৰ পিছতো ২০০৪ চনৰ পিছতো চাব নলাসমূহ বানব নোৱাৰি কিবা মূৰ্তি বনাব যোৱা মানুহে দিয়া কথা সহজে লব নোৱাৰি। পৃথিবীৰ সকলো নদ আৰু হিমালয় অববাহিকাৰ নদৰ মাজত আকাশ পাতাল প্ৰাৰ্থক্য বুলি এজন ভূগোলৰ বিজ্ঞানীয়ে কৈছিল। ব্ৰাজিল আৰ্জেন্টিনা উৰুগুৱে আদি দেশতো বান্ধৰ বিপৰীতে নানান প্ৰতিবাদ হৈ আছে। ইয়াত দ্বিতীব বৃহত্বম বান্ধটো আছে। নিউক্লীয় শক্তি ক্ষেত্ৰত ফ্ৰান্স সকলোতকৈ আগবঢ়া। জাৰ্মানীত সকলো ৰিয়েক্টৰ বন্ধ কৰিবলৈ কোৱা হৈছে। আনকি মই নিজে কাম কৰা মাত্ৰ ৫০ মেগাৱাটৰ গবেষনাৰ ৰিয়েক্টৰ বন্ধ কৰাৰ নিৰ্দেশ আহিছে। সকলোৱে জনা গোপন কথা হ’ল ফ্ৰান্সত ব্যবহাৰ হোৱাৰ পিছৰ শক্তিৰ ৰিয়েক্টৰৰ ইন্ধনখিনি চীনৰক (synthetic rock)ৰ মাজত ভৰাই ক’ত দম কৰি ৰখা হৈছে আৰু তাৰ ফল কি হৈ আছে লাহে লাহে গম পোৱা গৈছে। সিদিনা অচিন্ত বৰঠাকুৰে এবিধ বেক্টেৰিয়াৰ কথা কৈছিল। সেয়াও কেবল পৰীক্ষমূলক স্তৰতে আছে। আমাৰ দেশত ঘৰৰ মুধচত লগোৱা সৌৰ শক্তি বা শক্তি বচাবৰ বাবে এল ই ডি আদিৰ বাবে চাবচিডী দিয়াৰ কথা কি হ’ল নাজানো। কেবল ৭৫০ মিটাৰ কেনেল টপ পেনেল বহুৱাই ডাঙৰ অংকৰ সপোন হৈ থাকিল চাগৈ। ঘৰুৱা খৰচৰ বাবে মাত্ৰ ১০% শক্তিহে ব্যবহাৰ হয় বুলি পাইছিলো। (প্ৰতিবেদনৰ পিডিএফ আছে বিচাৰি পোৱা নাই)। গতিকে বৃহৎ ঔদ্যোগিক ক্ষেত্ৰক নিজা বিদ্যুৎ উৎপাদনৰ বাবে বাধ্য কৰোৱাৰ ব্যবস্থা লব লাগে। ভাৰতৰ সকলো বিদ্যুৎ বিতৰকৰ অচল অবস্থা হয় কেবল ৰাজহুৱা খণ্ডই বিল নিদয়া বাবে। হাইড্ৰজেনফুৱেল চেল, দাই চেনচিটাইজদ চলাৰ চেল, হাইড্ৰজেন, মিথানলৰ ফুৱেল চেল এইবোৰলৈ এতিয়াও সময় আছে। তৃতীয় বিস্বক কয়লা ব্যবহাৰত বাধা দি কোনখন প্ৰথম বিশ্বৰ দেশে কয়লা ব্যবহাৰ কৰা নাই? আমি আজি সোৱনসিৰিৰ বান্ধৰ হব পৰা বিপদৰ কথা কৈছো বা তাৰ বাবে প্ৰতিবাদ কৰিছো। কিন্তু কথা হ’ল ভুপালৰ দৰে যদি দূৰ্ঘটনা ঘটে তেন্তে দুৰ্যোগৰ বাবে কিমান টকাৰ বাজেট আছে তেওলোকৰ? ৩ জৰ্জ বান্ধৰ দৰে ইমান দলৈ বান্ধৰ ভেটি বান্ধি আনকি ভেকুৱাম পাম্পেৰে চিৰামিকৰ মাজলৈ চিমেন্ট টানি তাক মজবুট বনাইছিল। চীন দেশে সেই বৃহৎ বান্ধ বনোৱাৰ আগতে সফলতাৰে বাকী বহুতো বান্ধ সাজিছিল । আমাৰ অসমত আজিলৈকে কোনটো বান্ধে দূৰ্যোগ অনা নাই। উত্ৰাখণ্ডৰ ঘটনাৰ বাবেও বান্ধক দোষ দি চৰকাৰে নিজেই প্ৰতিবেদন দিছে। দুৰ্যোগপীৰিত লোকৰ সাহাজ্যৰ পৰাও কেইটামান টকাৰ ঘোচ দি সাৰি যায়। ইমান কথা কলো। তথ্য একো দিয়া নাই। বহুতদিন আগতে এই বিষয়ে পঢ়িছিলো কিন্তু বৰ্তমান ব্যস্ত আছো বাবে দিব পৰা নাই, কিবা অলপ লিখা পৰি আছে। লগতে মোৰ পাকিস্থানী বন্ধু এজনে গোটেই পৃথিবীৰ বিকল্প শক্তিৰ পলিচীৰ ওপৰত গবেষনা কৰি আছে। তেওৰ লগত প্ৰায়ে আলোচনা কৰো। কেইমাহমান পিছত কিবা এটা ভালকৈ লিখিম। ৩ জৰ্জ বান্ধৰ এখন ভাল ডকুমেন্টৰী ইউটিউবত আছে। নদী বান্ধৰ বিষয়ে একো ভালকৈ নাজানো। কিন্তু তাৰ পলিচী পেৰালাইচিচ খোদ প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ ৰাজ্যতে আছে। গতিকে দেখি শুনি তৎক্ষনাত আগবঢ়া উচিত নহয়। বৃহৎ সকলো প্ৰকল্প ইঞ্জিনিয়াৰ, ঠিকাদাৰ আৰু ৰাজনীতিবিদৰ আপোন কিন্তু ৰাইজৰ বাবে আপোন নহবও পাৰে।

 

অগ্নিভ দত্ত: পংকজ তোমাৰ কথাখিনিৰ লগত দ্বিমত নাই । মই খৰধৰ কৰিব কোৱা নাই যদিও এই প্ৰকল্পটো সম্ভৱত যোৱা ২০ বছৰ ধৰি পেপাৰে পত্ৰই শিৰোনামা দখল কৰি আছে । মই দুটামান কথা কৈছো লিখাটোত বা কমেন্টত তাৰে এটা হ’ল এই প্ৰকল্পটো টেকনিকেলতকৈ ৰাজনৈতিক ভাৱে ড্ৰিভেন প্ৰজেক্ট । আৰু মই কৈছোৱেই যে যিকোনো জল বিদ্যুৎ প্ৰকল্প তথা বান্ধ বিলাকৰ কাৰিকৰী সফলতা বা বিফলতা বহু পৰিমানে নিৰ্ভৰ কৰে নিৰ্মাণ কাৰ্য্যত ব্যৱহৃত সামগ্ৰী তথা উন্নত প্ৰযুক্তিৰ ওপৰত ।সেইকাৰনেই থ্ৰী জৰ্জৰ দৰে ভূতাত্বিক ভাৱে প্ৰতিকুল অৱস্থাত অৱস্থিত বান্ধও সফলভাৱে কমিছন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে ।উল্লেখযোগ্যযে থ্ৰী জৰ্জ প্ৰকল্পৰ বান্ধৰ ক্ষমতা তথা বিদ্যুৎ উৎপাদনৰ ক্ষমতা আমাৰ সোৱনশীৰি প্ৰকল্পতকৈ কেইবা গুনো বেছি । আৰু এটা কথাকৈ থও পৃথিৱীত বৰ্ত্তমান ৩০ টা মান বৃহৎ বা অতিবৃহৎ প্ৰকল্পৰ কাম চলি আছে আৰু তাৰে সৰহ সংখ্যকেই হ’ল চীন দেশত অৱস্থিত ।এই প্ৰকল্প সমূহ প্ৰায় ভাগেই আগন্ত্তক ৫ বছৰত কাৰ্য্যক্ষম হৈ উঠিব ।তোমাৰ পাকিস্থানী বন্ধুজনৰ ৰিপৰ্টোৰ বিষয়ে জানিবলৈ বাট চালো ।

 

 

দেৱব্রত গগৈ:  যেতিয়াই সোৱণশিৰি নদীবান্ধৰ ওপৰত আলোচনা কৰা দেখো বা আন কাকত-পত্ৰত কোনো প্ৰৱন্ধ পঢ়িবলৈ পাওঁ , বান্ধৰ সপক্ষেই হওক বা বিপক্ষেই হওক আলোচনা বা লেখাটোৰ শেষত প্ৰায়েই এই বাক্যটো পঢ়িবলৈ পাওঁ —- ” লিখক নদীবান্ধ বিশেষজ্ঞ নহয়” । ( দত্ত ডাঙৰীয়া , এই বাক্যটোৰ জৰিয়তে মই আপোনাৰ আগ্ৰহ বা কাৰিকৰী দক্ষতাৰ ওপৰত কোনো সন্দেহ বা উপলুঙা কৰিবলৈ বিচৰা নাই , মাথো এক সামগ্ৰিক উদাহৰণহে দিবলৈ বিচাৰিছো , আৰু এনেকৈ লিখাৰ বাবে ক্ষমা প্ৰাৰ্থী ) ।

এই পৰিস্থিতিটো দেখি ভাব হয় অসমত এনে কোনো নদী বান্ধ বিশেষজ্ঞ নাই নেকি যিয়ে আমাক বান্ধটোৰ সপক্ষে বা বিপক্ষে এক স্থায়ী ধাৰণা আনি দিব পাৰে। আমি অসমৰ বিশেষজ্ঞৰ কথা এইবাবেই কৈছো কাৰণ অসমৰ ভৌগলিক পৰিৱেশ আৰু পৰিস্থিতিৰ বিষয়ে সম্যক জ্ঞান নাথাকিলে এনেই নদীবান্ধৰ ওপৰত কথা কোৱাটো বিশেষ ফলপ্ৰসু নহব।

এজন সাধাৰণ অসমীয়া ( যাৰ নদীবান্ধৰ ওপৰত কোনো কাৰিকৰী জ্ঞান নাই ) হিচাবে 2004 চনৰ মানৰ পৰাই আমি সোৱণশিৰি নদীবান্ধৰ ওপৰত চেগাচোৰোকাকৈ নজৰ দি আছিলো । বিশেষকৈ “সাদিন” কাকতৰ সম্পাদক অনুৰাধা শৰ্মা পুজাৰীয়ে 2004-2005 চনৰ ভিতৰত ধাৰাবাহিকভাবে নদীবান্ধটোৰ ওপৰত এলানি প্ৰৱন্ধ লিখিছিল আৰু তাতেই গম পাইছিলো কেনেকৈ তেতিয়াৰ 1999-2001 চনৰ ভিতৰত অসমৰ দুজনমান মন্ত্ৰীয়ে কিহবাৰ বিনিময়ত নদীবান্ধটোৰ ওপৰত আলাসতে NHPCক NOC প্ৰদান কৰিছিল , কেনেকৈ ব্ৰহ্মপুত্ৰ বৰ্ডৰ অভিযন্তাসকলে দিন-ৰাতি কষ্ট কৰি সোৱণশিৰিৰ পাৰত জলবিদ্যত প্ৰকল্পৰ বাবে জৰীপ কৰি প্ৰতিবেদন প্ৰস্তত কৰিছিল আৰু একমাত্ৰ অৰুণাচল চৰকাৰৰ পৰা NOC নোপোৱাৰ বাবেই সেই বহুমুখী জলবিদ্যুত প্ৰকল্পৰ কাম ধোঁৱা চাঙত উঠিছিল আৰু সেই ৰেডিমেড পৰিকল্পনাখিনিকেই পাছত NHPC ক গতাই দিছিল সোৱণশিৰিৰ পাৰত বৃহত জলবিদ্যুত প্ৰকল্প নিৰ্মাণৰ বাবে। সম্পাদকৰ লিখনিৰ পৰা আমি নদীবান্ধটোৰ বিষয়ে সজাগ হবলৈ চেষ্টা কৰিছিলো । লেখাখিনিত তেখেতে গেৰুকামুখৰ জনগাঁথনি হঠাত পৰিৰ্ৱতন হোৱাৰ আশংকাও কৰিছিল কাৰণ NHPC সৰু-বৰ কৰ্মচাৰী সৰহভাগেই উত্তৰভাৰত , বিহাৰ আদি লোকেৰে ভৰা।

কিন্ত আজিৰ তাৰিখত যেতিয়া নদীবান্ধ বিৰোধী আন্দোলন তুংগত উঠিছে সেইসময়ত “সাদিন” কাকত আৰু সম্পাদক অনুৰাধা শৰ্মা পুজাৰী চকুত লগাকৈ নীৰৱ । ইয়াতো চাগে কিবা ৰহস্য আছে । কাৰণ এইয়া স্বীকাৰ কৰিবই লাগিব যে সোণৱশিৰি নদী বান্ধৰ বিষয়ে প্ৰথম অৱস্থাত সাধাৰণ মানুহক সজাগ কৰাত সাদিন কাকত আৰু লেখিকা পুজাৰীয়ে বিশেষ ভুমিকা লৈছিল।

দত্ত ডঙৰীয়াই কোৱাৰ দৰে আমিও আমি নদীবান্ধৰ ওপৰত ৰাজনৈতিক প্ৰভাৱ থকাটো নিবিচাৰো । কিন্ত আজি সোৱণশিৰি নদীবান্ধত ৰাজনীতিৰ প্ৰভাৱ বেয়াকৈ পৰিছে । কেৱল ৰাজনীতিয়ে নহয় , ব্লেকমেইলিং ও চলিছে । নদীবান্ধ বনাবলৈ দে নহলে এই কেলংকাৰীটোত ফচাই দিম , চিবিআই লগাই দিম ইত্যাদি ইত্যাদি ।

সোৱণশিৰি নদীবান্ধ বিৰোধী আন্দোলন কেতিয়াবাই ইতি পৰিলহেঁতেন যদিহে আন্দোলনটোত কৃষক মুক্তি সংগ্ৰাম সমিতিৰ প্ৰৱেশ নঘটীলহেঁতেন। কাৰণ কোনোবাই হয়তো কেতিয়াবাই ” সৌৰ্হাদ্যপূৰ্ণ আলোচনা” কৰি সোণৱশিৰি নদীবন্ধলৈ সেউজ সংকেত দিলেহেঁতেন । যেনেকৈ 1951 চনটোক ডেডলাইন দি আন্দোলন আৰম্ভ কৰি চৰকাৰে 1971 চনটোক প্ৰস্তাৱ দিওতে প্ৰথমে মান্তি নহৈ শেষত 1971 চনটোতে আন্দোলনটোৰ ইতি পেলাইছিল ।

অকবত যদি কোনো নদীবান্ধৰ পুৰ্ণাংগ বিশেষজ্ঞ আছে তেখেতসকলক বিস্তাৰিত ভাবে নদীবান্ধৰ ওপৰত বিশেষকৈ সোণৱশিৰি নদীবান্ধৰ ওপৰত লিখিবলৈ অনুৰোধ কৰিলো । যদিহে অসমীয়াত লিখিবলৈ নোৱাৰে তেতিয়া হলে আমাক জনালেই হ’ল , আমি অসমীয়াত লিখাৰ ক্ষেত্ৰত সহায় কৰিবলৈ প্ৰস্তত ।

সোণৱশিৰি নদীবান্ধৰ ওপৰত পেপাৰে-পত্ৰই পঢ়ি-শুনি ইয়াকে বুজিলো যে সোণৱশিৰি নদীবান্ধে উত্তৰ-অসমৰ অসমীয়া সভ্যতা-সংস্কৃতিখিনি তিল-তিলকৈ ধ্বংস কৰিব । অৱশ্যে মইও নদীবান্ধ বিশেষজ্ঞ নহয় দেই

 

অগ্নিভ দত্ত:  থ্ৰী জৰ্জ বান্ধটোৰ নিৰ্মাণৰ লগত সোৱণশীৰ বান্ধৰ তুলনা কৰিব যোৱাটো হয়তো উচিত নহব ।”ইঞ্জিনিয়াৰিং মাৰ্ভল” কাৰোবাৰ বাবে , কাৰোবাৰ বাবে মৃত্যুদুত,কাৰোবাৰ বাবে 3000বছৰৰ সভ্যতা ধংসকাৰী এই থ্ৰী জৰ্জ বান্ধ।13 খন চহৰ,140খন নগৰ ,1350 খন গাও বান্ধৰ পানীত বুৰ যোৱাৰ পাছত প্ৰায় দেৰ কোটি মানুহ পুনৰ সংস্হাপিত কৰাৰ পাছত তিনি হেজাৰ বছৰীয়া সভ্যতা বান্ধৰ পানীত দুব যোৱাৰ পিছত 600 কিমি দীৰ্ঘৰ এই বান্ধ নিৰ্মাণ হৈছে যৰ পৰা 22500 মেগাৱাট বিদ্যুত উতপাদন কৰিব পৰাৰ ক্ষমতা । কিন্ত্ত এই বান্ধটোৰ উদাহৰণ এই কাৰণেই বাৰে বাৰে দিছো কাৰণ প্ৰযুক্তিৰ ইমান খিনি উন্নতি হোৱাৰ পাছতো আমৰ কেৱল ৰাজনীতিৰ কবলত পৰি এই প্ৰকল্প বন্ধহৈ গৈ আকৌ বিশ বছৰৰ পাছত বিদ্যুত প্ৰকল্পৰ কাৰণে আন্দোলন কৰিব লগা নহলেহে হল।

 

অচিন্ত বৰঠাকুৰ: বিদ্যুত লাগে, ধেৰ লাগে, বিদ্যুতৰ মাচুলো বাঢ়িব নালাগে ….. একদম সত্য। কিন্তু এয়া বিদ্যুৎ অসমত থকাসকলে পাব জানো? “দেশ”ক বিদ্যুৎ যোগান ধৰিবলৈ গৈ অসমীয়াসকলে নিজৰ খেতি-বাতি, ঘৰ-দু‌ৱাৰ জলাঞ্জলি দি দধিচী মুণিৰ দৰে আত্মত্যাগ কৰিবলগা নহয়তো!! এনেয়ো অসমখন কোনোবা চীন, ম্যানমাৰ নে ঠাইলেণ্ডৰ ফালেহে আছে বুলিয়েই ৰাইজে জানে,,,, সেইফালে হো‌ৱা বানপানী ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সমস্যা নহয়গৈ কেতিয়াও। প্ৰশ্ন হয়, বান্ধৰ পৰা অ‌ৱধাৰিতভাবে অসম মুলুকত হ’ব লগা ‌খৰাং অথবা আকষ্মিক বান, আৰু তাৰ পৰা হ’বলগা দুৰ্ভিক্ষ আৰু মাৰি-মৰকৰ ছবিখন ‘দেশ”ৰ হৃদয়ত (চকুত নহয়) পৰিবগৈনে কেতিয়াবা !! খাদ্য আৰু বাসস্থান বিদ্যুততকৈ বেছি প্ৰয়োজনীয়। নদীবান্ধৰ ফলত সেয়া হেৰু‌ৱাই অসমীয়া স্থায়ীভাবে এক মেৰুদণ্ডহীন, কঙাল আৰু পৰমুখাপেক্ষী জাতিলৈ পৰিবৰ্তিত হৈ পৰিবগৈ নেকি, সেয়াও বিচাৰ্য বিষয়। অন্ততঃ, মোৰ এনেকু‌ৱাই লাগে যে প্ৰত্যক্ষ প্ৰতিবাদ কৰিব নো‌ৱাৰিলেও অসমত বাস কৰা কোনো এজন ব্যক্তিৰ বাবেই এই নদীবান্ধক সমৰ্থন কৰিব পৰাকৈ কোনো যুক্তিয়েই নাই।

কথাটো আচলতে এনেকু‌ৱা, যে বান্ধটোৰ পৰা আসমে পাবলগা একো নাই। আছে যদি মাত্ৰ হেৰু‌ৱাবলগাহে আছে। ধৰি ল’লোঁ, বান্ধ নাভাগিল আৰু ই ভাৰতক (ভাৰতক বুলিয়েই কৈ‌ছোঁ, য’ত অসম নাই, কাৰণ অসমে বিদ্যুৎ নাপায়) ব্যাপক পৰিমাণৰ বিদ্যুৎ যোগান ধৰি গ’ল। কিন্তু, বাৰিষাৰ সময়ত আকষ্মিকভাবে বান্ধৰ পৰা এৰি দিয়া অতিৰিক্ত পানী (ৰিজাৰ্ভাৰৰ চাপ কমাবৰ বাবে এইটো প্ৰায়ে হৈ থাকে)ৰ বোজাক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পৰাকৈ ভৈয়ামত (মানে অসমত) নদীৰ মঠাউৰিসমূহ শক্তিশালী কৰি গঢ়ি তোলা হ’বনে নাই, বান্ধৰ পৰা দৈনিক এৰি দিয়া পানীসমূহ প্ৰদূষণমুক্তভাবে অসমৰ খেতিৰ উপযোগী মাটিৰ মাজেৰে নিয়ন্ত্ৰিতভাবে আহিব নে নাই, ব্ৰহ্মপুত্ৰত জলস্তৰ অস্বাভা‌ৱিকভাবে কমি যো‌ৱাৰ ফলত (বান্ধ নাভাগিলে এইটো হ’বই, কাৰণ টাৰ্বাইনত ব্য‌ৱহাৰ কৰা পানী আকৌ সেইখন ন