শ্ৰীৰামবিজয় (সংগ্ৰাহক: নিতুল বৰা)
সংগ্ৰাহক: নিতুল বৰা
শ্ৰীৰামবিজয়
শ্ৰীমন্ত শঙ্কৰদেৱ
।।নমো ভগৱতে শ্ৰীকৃষ্ণায়।।
প্ৰথম শ্লোক
যন্নামাখিল লোকশোকশমনং যন্নাম প্ৰেমাস্পদম
পাপাপাৰ পায়োধি তাৰণবিধৌ যন্নামপীনপ্লৱঃ।
যন্নামশ্ৰৱণাত্ পুনাতিশ্বপচঃ প্ৰাপ্নোতিমোক্ষং ক্ষিতৌ
তং শ্ৰীৰাম মহং মহেশবৰদং ৱন্দে সদা সাদৰম্।।১।।
অপিচ
যেনাভাজি ধনুঃ শিৱস্য সহসা গীতা সমাশ্বাসিতা।
যেনাকাৰি পৰাভৱো ভৃগুপতেৰামস্য ৰামশ্চমঃ।
বৈদেহ্যা বিধিৱদ্বিৱাহমকৰোত্ নিৰ্জিত্য যঃ পাৰ্থিবান।
যুষ্মাকং বিতনোতুশং হি ভগৱান শ্ৰীৰমাচন্দ্ৰশ্চিৰম্।।
নান্দী গীত।।ৰাগ সুহাই।। মান একতালি।।
ধ্ৰুং।। জয় জয় জগজীৱ ৰাম। কয়লো পৰিণাম।।
পদ।। যাহে গুণ নাম মুহেগাই। পাপী পৰম পদ পাই।।
ওহি ভৱ তাপ অপাৰা। যাহে স্মৰণে কৰু পাৰা।।
অজগৱ ভঞ্জন কাৰী। পাৱল জনক কুমাৰী।।
নৃপসৱ ছেদল বাণে। কৃষ্ণ কিঙ্কৰে এহু ভাণে।।
।।নান্দ্যন্তে সূত্ৰধাৰঃ।।
অলমতি বিস্তৰেণ।।প্ৰথমং মাধৱো মাধৱ ইত্যুক্ত্বা শ্ৰীৰামচন্দ্ৰং প্ৰণম্য সভাসদঃ সম্বোধ্যাহ।।
শ্লোক।।
ভো ভো সামাজিকাঃ য়ুয়ং শৃণুধ্বমধুনা বুধাঃ।
শ্ৰীৰাম বিজয় নাম নাটকং মুক্তিসাধকম্।।
।।অথ ভটিমা।।
জয় জয় ৰঘুকুল কমল প্ৰকাশক
দাসক নাশক ভীতি।
জয় জয় নিজজন যাতন ঘাতন
পাতন পাতক ৰীতি।।
হৰক শৰাসন নাশক শাসন
নৃপসৱ বাণ সন্ধানে।
ছেদল ভেদল খেদল দাপে
তাপে পলাৱত প্ৰাণে।।
ভৃগুবৰ ৰামক বামক কামক
কয়লি দৰপ উপান্ত।
ভৱ ভয় ভঞ্জন সজ্জন ৰঞ্জন
জীৱন জানকী কান্ত।।
যোহি বনমালী বালী ঘালি
ৰাজা কৰু সুগ্ৰীৱ।
যাহেৰি কোপ কটাক্ষ নিৰেখি
কম্পিত জলধিক জীৱ।।
সমৰক নাগৰ নাগৰ সাগৰ
শিলা সেতু কয় বন্ধ।
ভকতক ভীতা সীতা নীতা
যুদ্ধে বিধিয়া দশস্কন্ধ।।
সাফলল বাণী জানি আনি
থাপি বিভীষণ পাট।
যতয়া আতঙ্কা লঙ্কা শঙ্কা
কয়লি পুলু উতপাত।।
জগতক অন্তক অন্তক সন্তক
পূৰল পৰম কাম।
ভূমিক ভাৰ উদ্ধাৱল তাৰল
সুৰ নৰ ৰাজা ৰাম।।
ব্ৰহ্মা মহেশ্বৰ কিঙ্কৰ যাকৰ
পৰি পৰি কৰতু সেৱা।
ত্ৰিভুৱন কাৰণ তাৰণ মাৰণ
যোহি দেৱকু দেৱা।।
সোহি মহেশ্বৰ ৰামক নাটক
শুন মন কয়ো বিশ্বোআস।
যাহেৰ কথনে মথনে কৰয়
কলিমল সকলে বিনাশ।।
অসাৰত সাৰত কাৰত ভাৰত
নৰতনু বিফলেহি যায়।
পদ অৰবিন্দ অনিন্দ্য গোৱিন্দ
হৃদি পঙ্কজে ধৰু ভাই।।
ধন জন জীৱন যৌৱন বিজুৰি
উৰুৰি দেখা না দেখা।
জানৱ কেশৱ দেৱাসে দেৱা
সোহি শিলা কৰু ৰেখা।।
সৱ অপৰাধক বাধক সাধক
সিদ্ধি কৰু হৰিনাম।
কহ কৃষ্ণ কিঙ্কৰ লোক নিৰন্তৰ
ডাকি বোলহু ৰাম ৰাম।।
সূত্ৰ।। ভো ভো সভাসদ সাধুজন। যে জগতক পৰম ঈশ্বৰ নাৰায়ণ ভূমিক ভাৰ হৰণ নিমত্ত দশৰথে গৃহে অৱতৰল সোহি ভগৱন্ত শ্ৰীৰামৰূপেঃ ওহি সভামধ্যে প্ৰৱেশ কয়কহু সীতা বিৱাহ বিহাৰ নৃত্য পৰম কৌতুকে কৰবঃ তাহে সাৱধানে দেখহ, শুনহ। প্ৰথমে লক্ষ্মন সহিত শ্ৰীৰামক প্ৰৱেশ তদনন্তৰ সখীসৱ সহিত সীতাক প্ৰৱেশ ইতি জ্ঞাত্বা সৰ্ব্বে সাৱধানে স্থিয়তাম্।।
পুনঃ সূত্ৰ।। আহে সঙ্গী কি বাদ্য শুনিয়ে।।
সঙ্গীবোল।। সখী, দেৱ-দুন্দভি বাজত,
আহে দেৱ-দুন্দভি বাজত।।
সূত্ৰ।। অঃ শ্ৰীৰামচন্দ্ৰ মিলল।।
শ্লোক।।
প্ৰৱেশমকৰোত্ কামং ৰামো ৰাজীৱলোচনঃ।
সসোদৰো ধনুষ্পাণি ৰূপেনা প্ৰতিমো ভুবি।।
সূত্ৰ।। আহে সভাসদ। হামু যাকৰ কথা কহৈছি সে শ্ৰীৰাম লক্ষ্মণ সহিতে এ আৱত, এ আৱত।
গীত।।ৰাগ সিন্ধুৰা।।একতালি।।
ধ্ৰুং।। ভেলি পৰৱেশ পৰমেশ ৰঘুনাথে।
সঙ্গে সোদৰ শৰ ধনু ধৰি হাতে।।
পদ।। শ্যাম ৰুচিৰ চিৰ পীত পৰকাশ।
পঙ্কজ নয়ন বয়ন মন্দ হাস।।
মণিময় মুকুট কুণ্ডল গণ্ড দোলে।
হেৰি মুৰুতি মন মনমথ ভোলে।।
মাণিক মৌতি জ্যোতি হেমহাৰা।
গগণ উজোৰ যৈচন ৰুচি তাৰা।।
চৰণক ৰঞ্জি মঞ্জিৰ মণি ৰোল।
কৃষ্ণ কিঙ্কৰ ওহি শঙ্কৰ বোল।।
সূত্ৰ।। ওহি প্ৰকাৰে শ্ৰীৰামচন্দ্ৰ প্ৰৱেশ কয় এক পাশা হুয়া ৰহল। তদনন্তৰ সীতাক প্ৰৱেশ শুনহ।।
আহে সঙ্গী, কি বাদ্য বাজত।।
সঙ্গী বোল।। আয়ে দেৱ বাদ্য বাজে।।
সূত্ৰ।। আঃ জনক নন্দিনী সীতা সখীসৱ সহিত মিলল মিলল।।
শ্লোক।।
চকাৰ জানকী কামং প্ৰৱেশং সখী সঙ্গতা।
চিন্তয়ন্তী ৰামচন্দ্ৰ চৰণৌ ৰুচিৰাননা।।
সূত্ৰ।। হে সামাজিক, সখি মদনমন্থৰা, কণকাৱতী সহিত সে জনকনন্দিনী সীতা ৰামক চৰণ চিন্তি প্ৰৱেশ কয় আৱে, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল হৰি বোল।।
গীত।। ৰাগ সুহাই।। একতালি।।
ধ্ৰুং।। আৱে জনকসূতা কয় পৰৱেশ।
পেখিয়ে বদন মদন মন ক্লেশ।।
পদ।। মাণিক মুকুট কুণ্ডন কৰু কান্তি।
ইষত হাসি চান্দক ৰুচি চোৰ।
নীল অলক লোচন চকোৰ।।
কণক কেয়ূৰ ঝণকিত কাই।
ৰামক চৰণ চিন্তিয়ে চিত্ত লাই।।
পদ পঙ্কজ মণি মঞ্জিৰ ৰোল।
ৰূপে ভুৱন ভুলে শঙ্কৰে বোল।।
সূত্ৰ।। হে সামাজিক লোক। সে জনকনন্দিনী সীতা, সখীসৱ সহিত নৃত্য কৰিয়ে সে জাতিস্মৰ কন্যা, পূৰ্ব জন্মক কথা চিত্তে পৰল। তাহে সুমৰি, পৰি ক্ৰন্দন কয় ৰহল। তাহে পেখি সখী মদনমন্হৰা, সখী কণকাৱতী বাহু মেলি ধৰি পুচত।।
মদনমন্থৰা কণকাৱতী বোল।। আহে সখী। তুহু ৰাজনন্দিনী, কোন সম্পত্তি , নাহি থিক। কি নিমিত্ত বাৰম্বাৰ বিলাপ কৰহ। প্ৰাণ সখী, হামাক শপত, তোহাৰ পাৱৰে লাগো, হামাত সত্বৰ কথা কহ।
শ্লোক।।
ততঃ সীতা ৱিনিঃশ্বস্য চৰিতং পূৰ্ব্বজন্মনঃ।
সখীভ্যাং বৰ্ণয়ামাস ৰুদতী সূদতী সতী।।
সূত্ৰ।। সীতা কতি বেৰি স্বস্থ হয়া, আঞ্চোৰে আখি মুখ মুচি, নিশ্বাস ফোকাৰি সখীসৱক সম্বোধি বচন বোলয়ে লাগল।
সীতা বোল।। আহে সখীসৱ। পৰম অভাগিীক কি পুচহ। হামু পূৰব জনম ঈশ্বৰ নায়ায়ণক স্বামী ইচ্ছা কয়, অনেক জনম কায় ক্লেশ কৰিয়ে, বহুত বৰিষ তপস্যা কয়লো। তদনন্তৰ আকাশী বাণী শুনলঃ আহে কন্যাঃ তোহোঁ ওহি জনমে স্বামীক ভেট নাহি পাৱবঃ আৱৰ জনমঃ শ্ৰীৰামৰূপে তোহাক বৱাহ কৰাৱব। ইহা জনি হামু অগণি প্ৰৱেশি প্ৰাণ চাড়ল। আহে সখীসৱ, সে দৈৱবাণীয়ে বিফল ভেল। সে শ্ৰীৰাম স্বামীক চৰণ ওহি জনম ভেট নাহি পালো।
সূত্ৰ।। ওহি বুলিতে সীতাক পৰম তাপ উপজল। হা ৰাম স্বামী বুলি মাটি লুটি যৈচে বিলাপ কয়ল, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বো।।
গীত।।সুহাই।।তাল জৌতিমান।।চুটকলা জামান।।
ধ্ৰু।। বিলপতি মৈথিলী মাই নীৰ নয়ন ঝুৰাই।
ঘন ঘন শ্বাস ফোকাৰত তনু চেতনু নাই।।
পদ।। চিৰ বিৰহে দহে দেহা দিশ দেখু আন্ধিয়াৰি।
ৰময়া বিনে মন ঝামৰু পৰু মূৰুচি কুমাৰী।।
হা হৰি হা হৰি জম্পয় জীৱন যৈচন যায়।
ৰাম চৰণে লাগু গতি আৱৰি নাই।।
সূত্ৰ।। ঐচন সীতাক বিলাপ দেখিয়ে, সখীসৱ প্ৰবোধ কয় বোলল।।
সখীসৱ বোল।। আহে প্ৰাণসখী। সে ভকতক বান্ধৱ, তোহাক দুখ দূৰ কৰব। পূৰব জনমক তোহাক স্বামী অৱশ্যে পাৱব। হে সখী তাপ চাড়হ।।
সূত্ৰ।। হে সামাজিক লো। জনকনন্দিনী সীতা, কিঞ্চিত স্বস্থ হুয়া, সখীসৱ সহিত,এক পাশ হুয়া ৰথল। ৰামক চৰণ চিন্তি, বয়নে হাত চৰাই, অধোমুখ হুয়া ৰহল। তদনন্তৰ ৰাজাক প্ৰৱেশ পেখহ।।
শ্লোক।।
প্ৰৱেশকৰোত্ কৃষ্ণদাসো দশৰথস্তদা
ছত্ৰ চামৰসংযুক্তো ধনুষ্পাণি নৃপোত্তমঃ।।
গীত।।ৰাগ কানাড়া।।পৰিতাল।।
ধ্ৰুং।। আৱে দশৰথ পৃথিৱীনাথ।
ঢুলে চামৰ ছত্ৰ ধৰু মাথ।।
পদ।। দুৰ্জয় বীৰ ধৰি শৰ ছাপ।
কাম্পে ৰিপু গণ যাহে প্ৰতাপ।।
ত্ৰিভুৱন ঈশ্বৰ ৰামক বাপ।
যাহে নেহাৰি দূৰ হৱে তাপ।।
সূত্ৰ।। ঐচন প্ৰৱেশ কয় ৰাজা দশৰথ পৰম হৰষে বৈঠি ৰহল।।
শ্লোক।।
শিষ্যেন সাকমাগত্য বিশ্বামিত্ৰো মহামুনিঃ।
আশীৰ্ব্বাদং দদৌ তস্মৈ ৰাজ্ঞে মন্ত্ৰমুদীৰয়ন্।।
সূত্ৰ।। তদনন্তৰ ঋষিৰাজ কৌশিক শিষ্য সহিত আসি কহু, ৰাজা দশৰথক আশীৰ্ব্বাদ কয় যে কহল, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল।।
গীত।।ৰাগঃ কানাড়া।।তালঃ পৰিতাল।।
ধ্ৰুং।। আৱে কৌতুকে কৌশিক চণ্ড।
মালা মাথে হাতে ধৰু দণ্ড।।
পদ।। লাৰয় বাহু হৰিগুণ গাৱে।
সচকিত ভাৱে চৌদিশে চাৱে।।
শোহে সুললিত তিলক কপাল।
হেৰত কোপে কৈচে যমকাল।।
সূত্ৰ।। ঐচন প্ৰৱেশ দিয়ে সে ঋষিৰাজ ৰাজাক আশীৰ্বাদ দেলহ, তাহে দেখহ, শুনহ।।
শ্লোক।।
চিৰঞ্জীৱ চিৰঞ্জীৱ চিৰঞ্জীৱ জনাধিপ।
পুত্ৰ পত্নী সমাযুক্তঃ ভক্তিমান্ ভব মাধৱে।।
বিশ্বামিত্ৰ বোল।। হে ৰাজা দশৰথ। তোহো সপৰিবাৰে চিৰঞ্জীব ভৱ।।
সূত্ৰ।। দশৰথ বোল।। হে মুনিৰাজ! তোহাৰি পদ পৰশে হামাৰ অযোধ্যাপুৰী পৱিত্ৰ ভেল। তুৱা দৰশনে হামাৰ জনম সাফল ভেল। মুনি অব কোন প্ৰয়োজন সাধো, হামাক আজ্ঞা কৰহ। সভামধ্যে অঙ্গীকাৰ কয়লো, আজু যে দান মাগহ, তাহেক সত্যে সত্যে দেৱব।
সূত্ৰ।। ঋষি ৰাজাক সত্যবাণী শুনি হাসি কৌতুকে উঠি কহু নৃত্য কয়ল। আঃ মনোৰথ সাফল ভেল। ৰাজাক আশীৰ্বাদ কয় বোলল।।
বিশ্বামিত্ৰ বোল।। হে নৃপতে! তোহো পৃথিৱীক কল্পতৰু। তোহাৰ ঠাই প্ৰাৰ্থক কবহু বিমুখ নাহি হয়। ইহাক জানো। কিন্তু হামাৰ প্ৰয়োজন শুনহ। হামু সিদ্ধাশ্ৰমত যজ্ঞ আৰম্ভল। তাহেক মাৰীচ সুবাহু দোহো ৰাক্ষস বহুত বিঘিনি আচৰয়। সে যজ্ঞ ৰক্ষা নিমিত্তে তোহাৰ ৰাম লক্ষ্মণ দোহো কুমাৰক হামাৰ সঙ্গে পঠাৱ তবে হামাৰ প্ৰয়োজন সিদ্ধ হয়।।
শ্লোক।।
তন্নিশম্যাভৱদ্ভীতো পপাত মূৰ্চ্ছিতোভুবি।
কৰোতি কাতৰং ৰাজা বিধৃতা চৰণো মুনেছ।।
সূত্ৰ।। ৰাজা কৌশিকক ঐচন বাণী শুনিয়ে দুৰন্ত চিন্তায়ে পীড়ল। মূৰ্ছিত হৈয়া পৰল। তদনন্তৰে স্বস্থ হুয়া ঋষিক চৰণে ধৰিকহু কাতৰ কয় বোলল।।
দশৰথ বোল।। আহে মুনিৰাজ! হামাৰ পুত্ৰ ৰাম লক্ষ্মণ, সে বালক। তাহেক ৰাক্ষসক দিতে চাৱ। শুনি কোন ব্যৱহাৰ। হা হা হে ঋষিৰাজ যজ্ঞ ৰক্ষা নিমিত্ত হামাক নিয়া যাৱ।।
সূত্ৰ।। ৰাজাক বচন শুনিয়ে কৌশিক পৰম কোপে ভৰছয়।।
বিশ্বামিত্ৰ বোল।। অয়ে পাপী অসত্যবাদী!ৰাম লক্ষ্মণক নাহি পঠাৱব।
সূত্ৰ।। ওহি বুলি কোপে কম্পমান হুয়া বেগে চলল। বাহু লাৰিয়ে কোপে দশন চৰ্পয়। ৰাজা আগু হুয়া, ঋষিক চৰণ ধৰিকহু, যৈছে বিলাপ কয়ল, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল হিৰ বোল।।
গীত।। ৰাগঃ সুহাই।। তালঃজৌতিমান।।
ধ্ৰুং।। কৰহু কৰুণা ঋষি সুত দান দেহু।
কোন মুখে কহব ৰামক তুহু লেহু।।
পদ।। নেহবি ৰাম ৰাক্ষস লাগি মাগি।
আহে অধিক হৃদয়ে দহে আগি।।
বালক ৰাম কিছুৱে নাহি জানে।
তাহে নাহেৰি ৰহবি নাহি প্ৰাণে।।
দশৰথ।। হে ঋষিৰাজ, বালক ৰামক কৈচে ৰাক্ষসক হাতে দিতে চাৱ, ইহা উচিত নহে। বাপ! ৰামক ছাড়ি হামাক নিয়া যাৱ।।
ঋষিবোল।। অয়ে দশৰথ! তুহু ৰামক চৰিত্ৰ কিছু জানয়ে নাহি। যোগবলে হামু সৱে জানোঃ ওহি ৰামচন্দ্ৰ পৰম ঈশ্বৰ মহাহৰিক অংশে অৱতাৰ, অসুৰ ৰাসক্ষ সব সংহাৰি ভূমিক ভাৰ উদ্ধৰৱ।। ইহা জানি কিছু চিন্তা নাহি কৰবি। সত্য ৰাখি সত্বৰ ৰাম লক্ষ্মণক হামাৰ সঙ্গে পঠাৱ।.
সূত্ৰ।. ৰাজা ঋষিক বাণী শুনি কহো কিঞ্চিত স্বস্থ হয় ঋষিক হাতে ৰাম লক্ষ্মণক সমৰ্পি দেলহ। কৌশিক কৌতুকে ৰাজকুমাৰ দুহোঁ সঙ্গে লৈয়া চলল যৈচে, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল।।
গীত।।ৰাগঃ কানাড়া।। তালঃ চুটা।।
চলল কৌশিক সাধিবে কাম।
পাচু পাচু চলে লক্ষ্মণ ৰাম।।
দেলহ ধনুৰ্বেদ দিব্য বাণ।
লক্ষ্মণ ৰাম পথহি সব জান।।
আশ্ৰম যাইতে ঋষিক উচাট।
পেখিয়ে তাড়কা বেঢ়ল বাট।।
মিলল ভক্ষ্য পিশাচিনী হাসে।
কাম্পে কৌশিক পৰিয়ে তৰাসে।।
ৰাক্ষসী খাই ৰাখ ৰঘুনাথে।
শুনিয়ে ৰাম ধৰলি ধনু হাতে।।
বোলি নিৰ্ভয় যোৰল বাণ।
তাড়কা হৃদয়ে কৰু সন্ধান।।
পড়ল পিশাচী তেজি আটাস।
বজ্ৰপাতে যৈচে লোক তৰাস।।
হৃদয়ে আনন্দ মিলল অধিক।
সাধু সাধু ৰামক বোলয় কৌশিক।।
হৰিষে শিহৰে দেহক লোম।
আশ্ৰম পাই আৰম্ভল হোম।।
পেখিয়ে ধুম মাৰীচ সুবাহু।
চান্দ গিলিতে যচ আৱল ৰাহু।।
ত্ৰাসে কৌশিক কহয় আৰাৱে।
দেখু দেখু দুহুঁ ৰাক্ষস আৱে।।
অব ৰঘুনাথ কৰহু মোহে ত্ৰাণ।
শুনিয়ে ৰাম ধৰল ধনু বাণ।।
বেধল হৃদয় শৰক সন্ধানে।
উৰল ৰাক্ষস ৰামক বাণে।।
ভেলি সুবাহু সাগৰ পাত।
মাৰিচ পৰল প্ৰাণে লঙ্কাত।।
নাশ গেল অব দুহুঁ পিশাচে।
কৌতুকে উঠি কহু কৌশিক নাচে।।
ৰামক ৰঙ্গে সাধু সাধু বোল।
জয় জয় ৰাম কৰ ঘন ৰোল।।
সূত্ৰ।। পৰম সন্তোষে কৌশিক ৰামক আশীৰ্বাদ কয়ল।।
শ্লোক।।
জয় জয় ৰঘুনাথ প্ৰাৰ্থকত্ৰাণহেতো।
ৰঘুকুল কমলালী সূৰ্য্য বৰ্য্য ত্বমেব।।
হৰসি দুৰিত মেষাং নাম সংকীৰ্ত্তনেন।।
স্বজন সুত কলত্ৰৈ জীৱতাত্ ত্বং চিৰায়ুঃ।।
ঋষি বোল।। ৰঘুকুল কমল প্ৰকাশক সূৰ্য্য ৰামচন্দ্ৰ। হামাৰ আশীৰ্বাদ পত্নী পুত্ৰ সহিত চিৰঞ্জীৱ ভব।।
সূত্ৰ।। ওহি বুলি আশীৰ্বাদ তুলসী দেলহ, শ্ৰীৰাম মাথা পাতি লেলহ।।
ঋষি।। হে বাপ ৰামচন্দ্ৰ! তুহু হামাৰ পৰম উপকাৰী। মাৰীচ সুবাহু ৰাক্ষস মাৰি হামাৰ যজ্ঞ সিদ্ধ কয়ল। তোহাক গুণ সুজয়ে নাহি পাৰি। সপ্ৰতি প্ৰত্যুপকাৰ তোহাক কা কৰব!
সূত্ৰ।। ওহি বুলি মনে বিমৰিষ কয় পুনু বোলল।।
বিশ্বামিত্ৰ বোল।। আঃ সাধু প্ৰয়োজন মিলল। হে ৰঘুনাথ! আজু জানকীক স্বয়ম্বৰ মিলিছে। হামু জানল, মহেশক ধনু যে গুণ দিতে পাৰয়, সে কন্যা সেহি পাৱে। সে ভুৱনমোহনী ভাগ্যৱতী যব তব গৃহিণী হয়, তবে হামাৰ পৰম আনন্দ মিলয়। হামু যোগবলে সব জানো। সোহি সীতা পূৰ্ব জনমত, বহুত তপ আচৰি, তোহাক স্বামী পাৱল। তাহেক স্মৰিয়ে, ওহি জনম, তোহাৰ চৰণ চিন্তি সৰ্বথা থিক। পৰম বৰহাতুৰ হয়া তোহোক লাগি ৰহৈছে। সে সুন্দৰীক ৰূপ-সম্পত্তি কিছু কহব তাহে শুনহ।
ভটিমা।।
কি কহব ৰূপ কুমাৰীক ৰাম।
কণক পুতলি তুল তনু অনুপাম।।
ৰতন তিলক লোলে অলক কপোল।
হেৰিয়া ভ্ৰুৱভঙ্গ ত্ৰিভুবন ভোল।।
দেখিয়ে বদন চান্দ ভেলি লাজ।
নহয় নিৰিখি কমল জল মাজ।।
হেৰিয়ে ভুজ যুগ মিলল উচ্ছঙ্ক।
ললিত মৃণাল মজত জল পঙ্ক।।
আৰকত কৰতল মুনি মন মোহে।
কণক শলাকা অঙ্গুলি কৰে শোহে।।
বন্দুলি নিন্দি অধৰ কৰু কান্তি।
দড়িম্ব নিবিড় বীজ দন্ত পান্তি।।
ঈষত হাস মদন মোহ যাই।
নাসা তিলফুল কমলিনী মাই।।
নৱ যৌৱন তন বদৰী প্ৰমাণ।
উৰু কৰিকৰ কটি ডম্বৰুক ঠান।।
পদ-পঙ্কজ নৱ পল্লৱ পান্তি।
চম্পক পাকৰি আঙুলি কৰু কান্তি।।
নখ চয় চাৰু চন্দ পৰকাশ।
লহু লহু মত্তগজ গমন বিলাস।।
কত লাৱণ্য বিহি নিৰমিল জানি।
কোকিলনাদ অমিয়া ঝুৰে বাণী।।
তুহো সুকুমাৰ ৰূপে নোহে হীন।
ৰাজ কুমাৰীক বয়স নবীন।।
সোহি বড় ৰমণী ঘৰিণী যব হোই।
অব গৃহবাস সফল তব হোই।
কহলু স্বৰূপ বচন শ্ৰীৰাম।
চল অবিলম্ব জনকক ঠাম।।
ভাঙ্গহ অজগব ধনুক লীলাৱে।
সীতা ভোলি ভজোক তুৱা পাৱে।।
জানি হামু সত্য বাণী বোল।
ডাকি কৰহু নৰ হৰি হৰি ৰোল।।
শ্লোক।।
সীতায়াঃ ৰূপলাৱণ্যং শ্ৰুত্বা নিঃশ্বস্য ৰাঘৱঃ।
ঋষিমাভাষ্য ভগৱান জগাম মিথিলাম্প্ৰতি।।
সূত্ৰ।। সীতাক ৰূপ-সম্পত্তি শুনিয়ে, ৰামক মনে কিঞ্চিত মদনবিকাৰ উপজল, জানকি বিয়োগ নিমিত্ত নিশ্বাস ফোকাৰি ঋষিক সম্বোধি বোল।।
শ্ৰীৰাম বোল।। হে মহামুনিৰাজ! সে মহেশক ধনু, বজ্ৰাধিক কঠিন ।হামু বালক। তাহেক গুণ নিতে হামাৰ যোগ্যতা কৈচন হয়। তথাপি তোহাৰি আজ্ঞা পালিতে লগায়।ঋষিৰাজ, জানি সত্বৰ চলহ।।
সূত্ৰ।। ওহি বুলি সোদৰ সহিত ঋষিত পাচু শ্ৰীৰাম যৈচে মিথিলাক পয়ান কৰল, তাহে দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল হৰি।।
গীত।।ৰাগঃমাহুৰ।।তালঃ।।জ্যৌতিমান।।
ধ্ৰুং।। ৰময়া চলে মিথিলা কুলাই
ৰাজীৱ লোচন শ্যাম সুন্দৰ
সোদৰ সঙ্গতি যাই।।
পদ।। শুনি ৰমণীক নিকলিক কাহিনী
মিলল মোহ মুৰাৰি।
ভাৱ ভিন্নৰীত ভৈল কিঞ্চিত
চিত্ত মদন বিগাৰি।।
বদন ইন্দু মদন ৰামৰ
কাম পহলি প্ৰৱেশ।
চলতু ৰাঘৱ কাম কৌতুক
হৰতু কেশৱ শ্লেশ।।
সূত্ৰ।। তদনন্তৰ মিথিলপুৰ পাইঋষি সোদৰ সহিত শ্ৰীৰামচন্দ্ৰ ৰাজসভা প্ৰৱেশ কয়ল। জনক কৰ যোৰি উঠিকহু ৰাম-লক্ষ্মণ সহিত বিশ্বামিত্ৰক আসনে বৈঠাই ঋষিক প্ৰণামি তুতি বোলল।।
জনক বোল।। হে ঋষিৰাজ, তোহাৰ আগমনে আজু হামাৰ মিথিলাপুৰ পৱিত্ৰ ভেল। মেৰি মহা ভাগ্য মিলল।।
সূত্ৰ।। ঋষি আশীৰ্বাদন শ্লোক পঢ়ল।।
শ্লোক।।
চিৰঞ্জীৱ চিৰঞ্জীৱ ৰাজন্ সজ্জ্বনৰঞ্জন।
গজবাজিমহৈশ্বৰ্য্য ভাৰ্য্যত্মজ যুতঃসদা।।
বিশ্বামিত্ৰ বোল।। হে মহাৰাজ জনক। পত্নী পুত্ৰ সহিত তুহু চিৰকাল সুখী ভৱ। তোহাৰি সত্কাৰে পৰম তুষ্ট ভেলোঁ।
সূত্ৰ।। জনক ৰাজা ৰাম লক্ষ্মণক ৰূপ নিৰেখি পৰম আশ্চৰ্য্য হুয়া মুনিত পুচত।।
জনক বোল।। হে ঋষিৰাজ, ওহি বালক দেহো অদ্ভুত মধুৰ মূৰুতি দেখি পৰম আনন্দ ভেলোঁ। কাহেৰ কুমাৰ, কিবা দেৱ, কিবা মনুষ্য হামু বুজয়ে নাপাৰি। ওহি সুকুমাৰ দুহুঁ দেখিতে হৃদয় সন্তোষ ভেল।।
সূত্ৰ।। তাহে শুনি ঋষি শ্লোক পঢ়ল।।
শ্লোক।।
সুতৌ দশৰথস্য তাবাগতৌ ৰাম লক্ষ্মণৌ।
দুহিতুস্তৱ সীতায়াঃ স্বয়ম্বৰদিদৃক্ষয়া।।
কৌশিক ঋষি বোল।। হে মহাৰাজ! তোহাৰি পৰিচয় নাহি। যে দশৰথ ৰাজা তোহাৰ পৰম মিত্ৰ, তাহাৰ কুমাৰ দুহো, হামাৰা পৰম শিষ্য। আৰা সবাৰ নাম ৰাম লক্ষ্মণ তোহাৰ দুহিতা সীতাৰ স্বয়ম্বৰ দেখিতে ইহা আৱল থিকঃইহা জানি সত্বৰে সমাজ পতাই মহেশক ধনু আনহ।।
সূত্ৰ।। জনক ৰাজা মহাহৰ্ষে ৰাম লক্ষ্মণক আলিঙ্গি বোলল।।
জনক বোল।। অয়ে মণিমন্ত্ৰ, যে নৃসৱ বাসা কৰি ৰহিচে, তাহেক আনি সত্বৰ সমাজ মিলাৱ।।
[ইতি শ্ৰুত্বা মণিমন্ত্ৰো নিস্ক্ৰান্ত।।]
শ্লোক।।
নিশম্য পৰমাৰামা ৰামাগমন কৌতুকম।
সখীং সম্প্ৰেগয়ামাস জানকী কণকাৱতীম্।।
সূত্ৰ।। তদনন্তৰে, ঢোল, ঢক্কা শঙ্খ, গোমুখ, মৃদু মৃদঙ্গ, তাল, কৰতাল, কাহাল, কোলাহল মহোত্সৱ ৰৱ শুনিয়ে জানকী সখীক সম্বুধি বোলল।।
জানকী বোল।। আহে সখী কণকাৱতী কি নিমিত্ত সভাত মহা হৰিষ বাজন শুনিয়ে। কোন ৰাজা আৱলঃ সত্বৰে জানগিয়াঃ হামাক বাম অঙ্গ ফান্দেঃ কোন কুশল সাধে জানয়ে নাহি।।
শ্লোক।।
তস্যাঃ কথামাকৰ্ণ্য কৌতুকাত্ কণকাৱতী।
যযৌ ৰাজসভাং শাধ্বী সীতাং নত্বাতিসত্বৰম্।।
সূত্ৰ।। সীতাক ঐচন আদেশ শুনি কহু, কণকাৱতী, সীতা পাৱে পৰণাম কৰিয়ে, যৈচে চললি, তা দেখহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল হৰি বোল।।
গীত।।ৰাগঃধনশ্ৰী।।তালঃএকতালি।।
ধ্ৰুং।। কৌতুহলে চলে মাই। ৰাম পৰিচয় লাই।।
কামিনী কণকাৱতী। দেখল ৰঘুপতি।।
পদ।। পাৱে সভাক সতী। উদিত নক্ষত্ৰ ৰাজ।।
পেখি ৰূপ লাৱণু। ভেলি পুলকিত তনু।।
ঝুৰে নহয়নক নীৰ। তনু মন নোহে থিৰ।।
সূত্ৰ।। সভাক মধ্যে ৰামক ৰূপ-লাৱণ্য দেখিয়ে পৰম বিস্মিত হুয়া সীতাক আগুগিয়া কণকাৱতী পৰি পৰণামি বোলল।।
কণকাৱতী বোল।। আহে প্ৰাণ সখী। তোহাৰ মহোদয় মিলল।।
সীতা বোল।। আহে প্ৰাণ সখী। তোহো কি দেখল, কি শুনল, সত্বৰে কহ।।
কণকাৱতী বোল।। আহে জনকনন্দিনী! তুহু যাহেৰ বিৰহে প্ৰাণ ছাড়হ সোহি দশৰথ ৰাজাৰ কুমাৰ কৌটি কন্দৰ্প-দৰ্প দলন ৰূপ, শ্ৰীৰামচন্দ্ৰ তোহাৰি সয়ম্বৰ শুনিয়ে আৱল। তাহে দেখি ৰাজা জনক আনন্দে দুন্দুভি বাজৱল। হে সখী, ৰামক কি আশ্চৰ্য্য মানুষ ৰূপ কি কহবোঁ! এক অঙ্গক লাৱণ্য শত বৰিষে কহিতে নাহি পাৰিঃ তথাপি কিছু কহৈছি তা শুনহ।।
ভটিমা।।
শুন সখী বচন স্বৰূপ। কি কহব ৰামক ৰূপ।।
শ্যাম মূৰুতি পীতবাস। ঘনে যৈচে বিজুৰি বিকাশ।।
মস্তক ছত্ৰক বেশ। নীল আকুঞ্চিত কেশ।।
ৰুচিকৰ কৰ্ণ অতুল। নাসা নীল তিল ফুল।।
বদন ইন্দু পৰকাশ। অৰুণ অধৰ মন্দহাস।।
ওতিম দশনক পান্তি। মাণিক ঝিকমিক কান্তি।।
মদনক ধনু ভ্ৰূৱভঙ্গ। ভুজ যুগ বলিত ভুজঙ্গ।।
নয়ন পঙ্কজ নৱপাতা। কৰতল উতপল ৰাতা।।
আঙ্গুলি ললিত আমোল। নখচয় চান্দক তুল।।
সুন্দৰ উদৰ কটিবন্ধ। শোহে সিংহবন্ধ কন্ধ।।
উৰু কৰি কৰ নিৰপম। চৰণ কমল কোষ শ্যাম।।
পদতল ৰাতুল কান্তি। ধ্বজ যৱ পঙ্কজ পান্তি।।
মানুষক ঐচন ৰূপ। নাহি শুনি কহলো স্বৰূপ।।
নবীন বয়স সুকুমাৰ। ভেলি নাৰায়ণ অৱতাৰ।।
কিনো ভৈল ভাগ্য তোহাৰি। তুহু নৱ তৰুণী কুমাৰী।।
বিধি মিলাৱল আনি। তেৰি মনোৰথ জানি।।
অব সব পূৰব আশ। বিৰহ দুখ গেল নাশ।।
পাৱব স্বামীক কোল। কৰ নৰ হৰি হৰি বোল।।
কণকাৱতী বোল।। আহে সখী! যৈচন মহাপুৰুষ লক্ষণ দেখল, হামু জানল, ওহি ইশ্বৰৰ নাৰাযণ, শ্ৰীৰাম ৰূপে তোহাৰ বিৱাহ হেতু আৱল। ইহাত কিছু শঙ্কা নাহি কৰবি। সখী! তোহাৰ মনোৰথ সাফল ভেল।।
শ্লোক।।
শ্ৰুত্বা শখীমুখাদ্ৰামচন্দ্ৰস্য চৰিতামৃতম্।
মূৰ্চ্ছিতা পতিতা সীতা সুমহাহৰ্ষ ধৰ্ষিতা।।
সূত্ৰ।। স্বামীক পৰম চৰিত্ৰ শুনিয়ে সীতা মহা হৰ্ষন্বিতা হৈয়া পড়ল। যৈচে প্ৰেমৰসে মহা আকুল কৈলা, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল হৰি বোল।।
গীত।।ৰাগঃধনশ্ৰী।।তালঃএকতালি।।
ধ্ৰুং।। স্বামীক চৰিত্ৰ শুনিয়ে কুমাৰী
ভেলি পুলক তনু চেতন আকুল
কমল নয়নে ঝুৰে বাৰি।।
পদ।। ৰামক চৰণ চিত্ত চিৰএ চিন্তিয়ে
নয়না মুদি ৰহু মাই।
প্ৰেম পৰশ ৰস ৰাজনন্দিনী যৈচ
মানস অমিয়া ঝুৰাই।।
যাহে বিৰহে দৰে ৰহল নাহি জীৱ
সো প্ৰিয় পাৱল কোল।
আনন্দ সিন্দু মগন মন কামিনী
কৃষ্ণ কিঙ্কৰ ওহি বোল।।
সূত্ৰ।। সখী কণকাৱতী, মদনমন্থৰা সীতাক ধৰি কহোঁ আঞ্চোৰে অঙ্গ মুছি, প্ৰবোধ বোলয়।।
কণকাৱতী বোল।। হে প্ৰাণসখী! তোহো যাহেৰ চৰণ চিন্তি চিৰকাল ৰহৈছ, সে ৰামচন্দ্ৰক বিধি হাতে মিলাৱল।
মদনমন্থৰা বোল।। হে সখী! আনন্দ সময়ে তোহো কি নিমিত্ত আকুল ভেলি । হে মাঞি ! স্বস্থ হৱ।।
সূত্ৰ।। সখী সৱক বাণী শুনি সীতা আকুল তেজি,
ৰামক চৰণ চিন্তিয়ে এক পাশ হুয়া ৰহল।।
শ্লোক।।
ততো নৃপান সমানীয় মণিমন্তো নৃপাজ্ঞয়া।
কাৰয়ামাস মহতীং সভামুত্সৱ শোভিতাম্।।
সূত্ৰ।. তদনন্তৰে মণিমন্ত্ৰ মন্ত্ৰী ৰাজাসৱক আনিয়ে যৈচে মহাসভা মিলাৱল, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল।।
গীত।।ৰাগঃকানাড়া।।তালঃপৰিতাল।।
ধ্ৰুং।। আৱে ৰাজাসৱ ধৰি শৰ চাপে।
কাম্পে ধৰণী পৰম প্ৰতাপে।।
পদ।। বাহু কাণ্ডে খাণ্ডা উড়ি হাত।
দশন কামুৰি ঝাঞ্চাৰে মাথ।।
দৰপে কৰন্ত মাৰ ধৰ ৰোল।
আৱল ৰাজা সভাকেৰি কোল।।
সূত্ৰ।। সে ৰাজাসৱ ঐচন বীভত্স ভাৱনা কয় এক পাশ হুয়া সভাত বৈঠল।।
শ্লোক।।
সখীভিঃ সাকমভেদ্যং জানকীং জনকো হুনয়ত্।
মহেশধনুঃ স্কন্ধে নিধায় শোভিতাং সভাম্।।
সূত্ৰ।। তদনন্তৰ, ৰাজা জনক অভ্যন্তৰ প্ৰৱেশিয়ে, মহেশক অজগৱ ধনু কন্ধে কৰিয়ে, দুহিতা সীতাক বস্ত্ৰ অলঙ্কাৰে মণ্ডিত কৰিয়ে, সুবৰ্ণ পঙ্কজমালা হাতে দি এ কহু, সখীসৱ সহিত, যৈচন উত্সৱ উত্সুকে সভা প্ৰৱেশ কৰাৱল তাহে দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল।
গীত।।ৰাগঃসুহাই।।তালঃচুটকলা মান।।
ধ্ৰুং।। জানকী কামিনী কৌতুকে চলে লীলাই
সখী সৱ সঙ্গে ৰঙ্গে কৰত কেলি
মেলি আঞ্চোল দুলাই।।
পদ।। নৱ পিউ পৰশ ৰসিক কৰু বালা
মালা কৰতলে লোলে।
চৰণ ৰঞ্জিত মণি মঞ্জিৰ ঝনকিত
কঙ্কণ কিঙ্কিণী ৰোলে।।
মত্ত গজ গামিনী কামিনী মাই
যাই নিজ পিউ পাশা।
হেৰিয়ে নৃপসৱ মদনে দহনু মন
কহতু কৃষ্ণক দাসা।।
সূত্ৰ।। ৰাজ নন্দিনীক নৱ-যৌৱন ৰূপ-লাৱণ্য নিৰেখি ৰাজাসৱক কাম বাণে পীড়ল; অচেতনে মূৰ্চ্ছিত হুয়া পৰল; পুনু চেতন লভিয়ে উঠি কহু,পৰাম আকুল ভাৱে, সীতাক কাতৰ কয় বোলল।
ৰাজাসৱ বোল।। হে প্ৰাণেশ্বৰী, কামসাগৰে মগন ভেলো, নিস্তাৰ কৰহ।
সূত্ৰ।। কাহু মুখে আঙ্গুলি লৈয়া বোলল।।
অন্য ৰাজা বোল।। হে ৰাজনন্দিনী!মদন হামাৰ মন মৰ্দয়। প্ৰিয়ে!হামাক হস্তে পৰখ!
দশনে খেৰ কামুৰি কাহু বিনয়ে বোল।। হে সুন্দৰী!মদন বাণে হামাৰ প্ৰাণ ফুট যায়। বচন অমিয়া ৰস বৰষি হামাক জীয়াঞো।
কাহু কামে ভুলি বোলয়।। হামাৰ গৃহে যত মহাদৈ থিক, সৱ তোমাক দাসী কৰি দেৱবঃ। হামু তোহাৰ চৰণক দাস ভেলোঃহামাৰ আগে খানিক তম্ভিয়ে, কটাক্ষে নিৰেখি প্ৰাণদান দেহ।।
সূত্ৰ।। ঐচন কামে মত্তহুয়া ৰাজাসৱ, নানাবিধ বীভত্স ভাৱনা কৰয়ঃ পেখি সীতাক সখী কণকাৱতী,মদনমন্থৰা, চন্দ্ৰমতি সূৰ্য্যপ্ৰভাঃ কাহু ৰাজাক গোৰ মাৰি ভৰচয়ঃ কাহু হাতে পাৱে ঠেঙ্গনা মাৰয়, কাহু বস্ত্ৰ গলে বান্ধিয়ে, দুই তিনি সখীয়ে ধৰিয়ে ঘসাৱেঃ সে সৱ দুখকো নগনয়ঃ তথাপি নৃপকুমাৰীক কাতৰ কয় থিক। অয়ে লোক, হৰি ভকতিহীন, কামাতুৰ পুৰুষৰ দুখ দেখহ জগতক মাতা জনকনন্দিনী, তাহেক জানৱে নাহি ইহা জানি নিৰন্তৰে হৰি বোল।।
শ্লোক।।
জগাদ জনকো বাক্যং পশ্যতৈতত্ ধনুৰ্নৃপাঃ
ইদং সজ্যং কৰোতি যঃ তস্মৈ সীতাং সমৰ্পেযম্।।
সূত্ৰ।। জনক ৰাজা ৰাজসভাক স্বস্থ কয় বোলল।।
জনক ৰাজা বোল।। আহে ৰাজাসৱ। হামু সত্যবাণী কহৈছি তা শুনহ। সীতাক বিৱাহ নিমিত্ত চিন্ততে ওহি মহেশক ধনু গগণ হন্তে পড়ল। তদনন্তৰ আকাশী বাণী শনলঃ ওহি ধনুত যে গুণ দিতে পাৰয়, তাহেক মাথে কুসুম মালা দিএ, সীতা স্বামী বৰবঃ ইহা সত্য জানি যত্ন কৰহ।।
সূত্ৰ।। ওহি বাক্য শুনি সতধনু নাম ৰাজা পৰম আড়ম্বৰে কাচি গিয়া পহিলেহি ধনুক ধৰল, দশন কামুৰি গুণ দিতে, চিত হুয়া পৰল। তদনন্তৰ চন্দ্ৰকেতু ধনু ধৰি কহোঁ, কথংকমপি উল্লাসি ধনু সহিতে পৰল। তা দেখি ৰাজা পুৰঞ্জয়, পৰম আটোপে ধনু ধৰি কহোঁ, শৰীৰক বলে লাৰিতে নপাৰি উফৰি পৰলঃ তদনন্তৰ ৰাজা কুমুদাক্ষ কটিত বস্ত্ৰ কাচিকহু অধৰ কামুৰি ধনুক দোংগ দিয়া তুলি মাহাপ্ৰাস পাই বিক্ষপ কৰল, লাজ হুই সমজ্যাত পাৰি হাত-পাৱ আচাৰয়।।
শ্লোক।।
ৰামমাহ মুনিৰ্বত্স কিন্নিৰিক্ষোহ তিষ্ঠসি।
কৌশল্যানন্দনোতিষ্ঠ ত্বং সজ্যং কুৰু কাৰ্ম্মুকম্।।
সূত্ৰ।। হে সামাজিক, ৰাজা সৱক পৰম বীভত্স দেখিয়ে মুনি ৰামক বোল।
বিশ্বামিত্ৰ বোল।। হে কৌশল্যানন্দন! তুহু কি নিমিত্তেঅ আপেখি ৰহৈছ। উঠহঃ ওহি ধনুত সত্বৰে গুণ লগাৱ।
ৰামজন্দ্ৰ ঋষিক প্ৰণামি বোলল।। আহে মুনিৰাজ! হামু বালকঃ ওহি ধনু বজ্ৰাধিক কঠিন। ইহাত গুণ দিতে হামাৰ সামৰ্থ্য কৈচন হোই। তথাপি তোহাৰ আজ্ঞা পালি যত্ন কৰব। যে ধনুত গুণ দিতে মহাৰাজাসৱ নাহি পাৰল, ইহাত হামাৰ কোন লাজ নাহি।।
সূত্ৰ।। ওঁহি বুলি ৰামচন্দ্ৰ পীতবস্ত্ৰে কাচন কাচি লীলায়ে চলল, পেখি ৰাজসৱ বিহসি বোলয়।।
ৰাজাসৱ বোল।। ওঁহি কাহেক চৱাল, কি উপালম্ভ ভেলি।।
সূত্ৰ।। শ্ৰীৰাম অজগৱ ধনুক বাম হাতে ধৰি কহু যৈচে কুসুমমালাক উৰ্দ্ধক খেপি পুনৰ্বাৰ লুম্ফি ধৰল, পেখি ৰাজাসৱক মুখ মলিন ভেল।।
শ্লোক।।
ধৃতে চাপে শ্ৰীৰামেন সীতা শঙ্কিত মানসা।
অনন্তং কচ্ছপং পৃথিং যাচমানা জগাদ সা।।
সূত্ৰ।। হে সামাজিক লোক! যেনখন ৰামচন্দ্ৰ অজগৱ ধনু ধৰল, সীতা শঙ্কিত ভাৱে চিন্তিত ভেলি! হাঁ হাঁ হামাৰ স্বামী পৰম সুকুমাৰ নবীন বয়স। বজ্ৰাধিক কঠিন মহেশক ধনু, ইহাত গুণ দিতে স্বামী জানো নাহি পাৰয়ঃ হাঁ হাঁ পিতা, কি দাৰুণ কৰ্ম কয়লি।
সূত্ৰ।। ওহি চিন্তি পৃথিৱীক কাতৰ কয় বোল।।
সীতা বোল।। হে মাৱ বসুমতি! তুহু থিৰ হুয়া ৰহবঃ হে পিতা অনন্ত, তুহোঁ ভল্লকয়ে পৃথিৱী ধৰব। হে ঈশ্বৰ কুৰ্মৰাজ তুহো অনন্তক পৃথিৱীক সন্নন্ধে ধৰব। তোৰা সৱক প্ৰাসদে স্বামী যদি গুণ দিতে পাৰয় তব হামু অগতিৰ গতি হয়।।
সূত্ৰ।। ওহি বুলি সীতা স্বামীক মুখ নিৰেখি ৰহল।।
শ্লোক।।
ৰামস্ত্ত শঙ্কিতাং সীতাং নিৰীক্ষ্য কৃপায়া প্ৰভুঃ।
প্ৰসজ্য সজ্যমকৰোত্ লীলয়াজগবং ধনুঃ।।
সূত্ৰ।।সে কৃপাময় ৰামচন্দ্ৰ, সীতাক সকৰুণ ভাৱ পেখি তত্কালে লীলায়ে ধনুত গুণ লগাৱলঃ সে ঈশ্বৰ পুৰুষ ৰামচন্দ্ৰ হাসি হাসি অপ্ৰয়াসে, কৰ্ণমানে টানি ধনুত টঙ্কাৰ কৰলঃ ঠাত্কাৰ শৱদে মধ্যখানে ধনু ভাগি পচাৰে ছিড়ল। যৈচন বজ্ৰপাত ভেল তদ্বত্। ৰামক মহামহিমা দেখি, ৰাজাসৱ সচকিত ভেলহ। সীতা ধনুভঙ্গ পেখি আনন্দে মগন হুয়া, যৈচে শ্ৰীৰামক মাথে কুসুমক মালা দিএ স্বামী বুলি বৰল, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল হৰি।।
গীত।।ৰাগঃমাহুৰ।।তালঃপৰিতাল।।
ধ্ৰুং।। আনন্দে ৰাজনন্দিনী হাসে।
ৰামক পাশ চললি লয়লাসে।।
পদ।। স্বামীক মাথে মালা পৰিধাই।
কৰু পৰণাম পাৱে পৰি মাই।।
ধৰি কহোঁ ৰমণী ৰাম হাসি তোল।
স্বামীক কামিনী আঞ্চোলে ঢোল।।
সূত্ৰ।। হে সামাজিক! সীতা ৰামক স্বামী ভাৱে বৰিয়ে কৰ্পূৰ তাম্বুল যোগাই আনন্দে ৰহল। তাহে পেখি ৰাজাসৱ শোকে কোপে মোহিত হুয়া, ধনুবাণ ধৰিয়ে ৰামক পৰম দৰ্প কৰিয়ে গৰজয়।।
ৰাজাসৱ বোল।। আয়ে কহেক ছৱাল। আঃ হামাৰ কন্যা ওহি লৈয়া যায়। হামু সৱ ৰাজাক জীৱন ধিক ধিক।।
সূত্ৰ।। ওহি বুলি ধৰ মাৰ ৰোল আন্দোল বহুত কয়ল।।
শ্লোক।।
শ্ৰুত্বা সীতাভৱদ্ভীতা ভূপালবীৰ বল্কলম্।
ৰুৰোদ বেপিতৱতী পতিং প্ৰত্যনুশোচতি।।
সূত্ৰ।। ৰাজসৱক পৰম আন্দোল ৰোল শুনিয়ে, ৰাজনন্দিনী ভয়ে পৰম আকুল ভেলি। জানকী যৈচে স্বামীক লাগি বিলাপ কয় বোল তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল হৰি।।
সীতা বোল।। হাঁ হাঁ বিধি হামাৰ কি কপাল মিলল, হৰি হৰি, ৰাম স্বামী পৰম সুকুমাৰ। নৱীন বয়স। সঙ্গে সোদৰ মাত্ৰ সহায়ঃ ওহি পৰম নিকৰুণ দাৰুণ ৰাজাসৱক কৈছে যুদ্ধে জিনব। হা হা দৈব, বিধি কোন অপৰাধে হামাক বঞ্চল।
সূত্ৰ।। ওহি বুলি জানকী যৈচে স্বামীক লাগি বিলাপ কয়ল, আহে সামাজিক লোক, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল হৰি বোল।।
গীত।।ৰাগঃগৌৰী।।তালঃবিষম তাল।।
ধ্ৰুং।। নাই নাই চেতন তনু নয়ন ঝুৰে বাৰি।
বিলপতি মাই পিউক লাই তাপে পৰি কুমাৰী।।
পদ।। বূৰব জনম পুণ্য পৰম পাৱল পহু ওহি।
বঙ্কিম বিধি হাতক নিধি হৰে অভাগীক মোহি।।
দুৰ্লভ বল্লভ লাগি আকুল কৰতু এ বৰ নাৰী।
হৰি হৰি স্মৰে নিশ্বাস ফোকাৰে পহুক মুখ নেহাৰি।।
শ্লোক।।
ভীতা সীতাং ততো ৰামো নিৰীক্ষ্য কৃপায়া প্ৰভুঃ।
প্ৰাহ প্ৰিয়াং সমাশ্বস্য মাভৈঃ সীতে স্থিতে ময়ি।।
সূত্ৰ।। প্ৰিয়াক পৰম সন্তাপ নিৰেখি ৰামচন্দ্ৰ বাহু মেলি প্ৰিয়াক ধৰি কহু আশ্বাস কয় বোলল।।
ৰামচন্দ্ৰ বোল।। হে প্ৰাণপ্ৰিয়ে, তুহু কাহেক ভয় কৰহ। ওহি ৰাজাসৱ হামাক আগু কোন হয়, যৈচে সিংহক আগুবালেক হৰিণ। হামাক বাণ প্ৰহাৰে এইক্ষণে পলাৱব। তুহু আজু কৌতুকে দেখহ।
সূত্ৰ।। ওহি আশ্বাস কৰিয়ে ৰামচন্দ্ৰ ধনুক টঙ্কাৰ কৰিয়ে ৰাজাসৱক বোলল।।
ৰাম বোল।। অয়ে পাপী ৰাজাসৱ। হামু ধনুভঙ্গ কয় জানকী পাৱল। কি নিমিত্ত ইহাত বিপক্ষ আচৰহ। যত শকতি থিক হামাৰ শকতি বুজহ।
সূত্ৰ।। ৰামক বাণী শুনি, নৃপসৱ পৰম আটোপে টঙ্কাৰ কয় বাণ বৰিষল। ৰামচন্দ্ৰ সোহি শৰ সৱ ছেদিয়ে ৰাজসৱক গাৱে গায়ে বাণ প্ৰহাৰি হৃদয় ভেদল। কাহু কাহু ৰাজাক উৰু কৰ কাটি পেহ্লাৱল। কাহুক বাহু কৰ্ণ ছেদল। অপৰ নৃপসৱ পৰম ভয়ে সমৰ ছোড়ি পলাৱল।
শ্লোক।।
নিৰীক্ষ্য সাক্ষাদ্ৰামস্য ৱিজয়ং জনকো মুদা।
বিৱাহবিধিনা ধীৰো ৰাঘৱায় সূতামদাত্।।
সূত্ৰ।। তদনন্তৰ, ৰামচন্দ্ৰক পৰম বিক্ৰম দেখিয়ে, জনক ৰাজাক মনে পৰম আনন্দ ভেলহ। দূত পঠাই ৰাজা দশৰথক অতি সত্বৰে অনাৱল। ৰাজা দশৰথ পুত্ৰক বিক্ৰম সীতাক প্ৰাপ্তি শুনিয়ে, আসি কহু জনকক পৰম কৌতুকে আলিঙ্গি ধৰল। সৈচে নাচয়ে লাগল। ৰাজা জনক বিৱাহক সম্ভাৰ মিলাৱল। বিশ্বামিত্ৰ কুশণ্ডি কৰিয়ে হোম আৰম্ভল।।
শ্লোক।।
ঋষিঃ নিৰীক্ষ্য সীতায়াঃ ৰূপলাৱণ্যমদ্ভুতম্।
পুলকাঙ্গঃ পপাতোৰ্ব্ব্যাং কামাৰ্ত্তো মূৰ্চ্ছিতো যথা।।
সূত্ৰ।। মুখচন্দ্ৰিকা কৰিতে সীতাক ভুৱন মোহন ৰূপ নিৰেখি, ঋষি কামে আতুৰ ভেলহ। হাতক শ্ৰুৱ স্ৰুচ খসি পৰল। শৰীৰ কম্পি মূৰুছি পৰল। তাহে পেখি শিষ্য গালবে প্ৰবোধ বোলল।।
গালৱ বোল।। হে গুৰু, তোহাৰ কোন ব্যৱহাৰ, স্বস্থ হৱ, স্বস্থ হৱ।
শ্লোক।।
ততশ্চেতনমালভ্য মুনিৰ্মন্দ্ৰমুদৈৰয়েত্
তদোদ্বাহবিধৌ তস্মিন্ উত্সৱঃ সুমহানভূত্।।
সূত্ৰ।। তদনন্তৰ মুনি চেতন লভিয়ে, বিষ্ণু বিষ্ণু স্মৰি, হা
